گاهی اوقات ممکن است انسان در مورد داشته‌های خود تحمل کند و از خودش این سوال را بپرسد که آیا ارزش این را دارد که چیزهای بیشتری داشته باشد یا خیر. این احساس که برخی اوقات تصور می‌کنید لیاقت فلان چیز را در زندگی خود ندارید از نوعی عدم امنیت درونی و عزت نفس پایین نشئت می‌گیرد. اگر شما هم می‌خواهید در خودتان تغییراتی ایجاد کنید و حس لیاقت و ارزشمندی خود را بالا ببرید ادامه مقاله را دنبال کنید.
احساس لیاقت چیست؟
گاهی امکان دارد فکر کنید که حتی لیاقت آنچه را که با تلاش‌هایتان به دست آورده‌اید هم ندارید. یعنی ممکن است تصور کنید که شانس به شما رو کرده است یا موفقیت شما به خاطر لطف دیگران است. این احساسات معمولاً در بین خوشی‌ها هم سراغمان می‌آید. شما برای رسیدن به هر چیزی ابتدا باید آن را در ذهنتان بپذیرید و باور کنید. احساس لیاقت میتواند حتی داشته‌های ما را تحت تاثیر قرار دهد. اگر کسی حتی موقعیت یا موفقیت خاصی داشته باشد اما مدام این احساس بی‌لیاقتی و بی‌کفایتی به سراغش بیاید ممکن است آن دستاوردها را از دست بدهد. بنابراین احساس لیاقت چیزی درونی است و از تربیت دوران کودکی و عزت نفس افراد ناشی می‌شود. این احساس صرفاً با گفتن جملات تاکیدی به وجود نمی‌آید بلکه لازم است طی روند خودآگاهانه برای رسیدن به آن تلاش کرد.
رابطه احساس لیاقت و عزت نفس
احساس لیاقت محصول احساس ارزشمندی برای خود است و این احساس همان عزت نفسی می‌باشد که سبب می‌شود برای رسیدن به خواسته‌هایتان تلاش کنید. برخی‌ها فکر می‌کنند اگر لیاقت جایگاه خاصی را دارند باید تنها یک گوشه‌ای بنشینند و رویا پردازی کنند. در حالی که زمان مانند طلا است و کسی که فرصت‌ها را غنیمت نشمارد نمی‌تواند به جایی برسد. این باورهای نادرست باعث می‌شود که فرد از منطقه امن خود حرکت نکند و به دل چالش‌ها نرود.
احساس عدم لیاقت
سوال اینجاست که چه اتفاقی می‌افتد که برخی‌ها خودشان را لایق ثروت، تحصیلات عالی، روابط خوب و… میدانند اما برخی‌ها خیر برای پاسخ به آن بهتر است نگاهی به گذشته بیندازید و رفتارهای خود را ارزیابی کنید. اگر شما از آن دسته افرادی هستید که از لباس‌های شیک و تمیز خود تنها موقع مهمانی رفتن استفاده می‌کنید یا اینکه قاشق و چنگال و ظروف شیکتان را برای مهمان نگه داشته‌اید و خودتان از آنها استفاده نمی‌کنید یعنی احساس بی‌لیاقتی در ناخودآگاه ذهنتان وجود دارد. شاید هم عادت کردید بهترین‌ها را زمانی تجربه کنید که فرد دیگری حضور داشته باشد مثلاً بهترین غذاها یا ارزشمندترین لباس‌ها را برای دیگران تهیه می‌کنید و خودتان را فراموش کرده‌اید. این موارد نشان دهنده احساس بی‌لیاقتی شما هستند. از طرف دیگر اگر مدام خودتان را با دیگران مقایسه می‌کنید یا دنبال تایید آنها هستید یعنی همان احساس بی‌لیاقتی در وجودتان هست و از دوران کودکی‌تان ریشه گرفته است.
نقش والدین در احساس لیاقت
تربیت والدین به شدت در ایجاد احساس لیاقت و عزت نفس در انسان تاثیرگذار است. اگر والدین از تاثیرات خودشان بر احساس ارزشمندی فرزندشان آگاه بودند به این راحتی‌ها هر حرفی را به فرزندشان نمی‌زدند و برای رفتارهای ناخوشایندش او را زیر سوال نمی‌بردند. تربیت آنها ضمیر ناخودآگاه کودک را شکل می‌دهد و تا بزرگسالی با او می‌ماند. گفتن جملاتی مانند” تو نمی‌توانی، این وسیله برای مهمان است یا تو به اندازه کافی بچه خوبی نیستی و…” اثرات نامطلوبی بر روح و روان فرزند می‌گذارد. اما واقعیت این است که هر چقدر هم زخم‌های دوران کودکی عمیقی بر روانتان شکل گرفته باشد باز هم این شما هستید که تصمیم می‌گیرید آیا اجازه دهید آن زخم‌ها هنوز در وجودتان باشند و کنترل زندگیتان را به دست بگیرند یا خیر. بدترین کار این است که بخواهید بابت گذشته‌تان والدین خود را سرزنش کنید و با آنها بحث و جدل راه بیندازید. حتی اگر پدر مادر شما اشتباهات خود را قبول کنند چیزی از مسئله‌تان کم نمی‌کند. این را بدانید که درمان جای دیگری است.
باور احساس لیاقت
هر فردی تصویری از خودش در ذهن دارد. رفتارها و اعمال ما برگرفته از همین تصاویر ذهنی است. هر نوع تفکری که دارید به مرور زمان جزئی از پیکره وجودتان می‌شود و پروبال می‌گیرد. حقیقت این است که هرگز نباید قدرت تجسم را نادیده بگیرید. شاید بارها جملاتی را شنیده‌اید که کتاب‌ها و مقالات و سخنران‌های انگیزشی در مورد قدرت تجسم و نقشش در عزت نفس و احساس ارزشمندی میگویند اما با این حال تکراری بودن مطلب از واقعیت صحت آن چیزی کم نمی‌کند. احساس لیاقت مستقیماً عزت نفس انسان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بنابراین چاره این است که خودتان را با تمام نقاط ضعف و قوت بپذیرید و برای خویشتن ارزش قائل شوید تا کنترل زندگی را در دست بگیرید. توصیه می‌شود برای ایجاد احساس ارزشمندی و لیاقت در درون حتماً از یک روانشناس بالینی هم کمک بگیرید.
تاثیر احساس لیاقت در کیفیت زندگی
احساس لیاقت تنها از دستاوردهای زندگی مانند پول یا موفقیت ناشی نمی‌شود بلکه از اعمال وجود انسان نشئت می‌گیرد. اگر ریشه‌های این احساس را بشناسید و آن را تقویت کنید میتوانید در هر زمینه‌ای بهترین خودتان شوید. آنجاست که شما دیگر نگران نظرات دیگران و عقایدشان نیستید و بدون ترس میتوانید زندگی خودتان را بسازید. هنگامی که از باورهای اشتباه درونتان دست برمی‌دارید، انگار از ناخودآگاهی که سال‌ها در آن طلسم شده‌اید رهایی پیدا کرده‌اید. به این نکته توجه کنید که ورود به ناخودآگاهی که مدت‌هاست ریشه کرده است و افسار زندگی شما را در دست گرفته است کار راحتی نیست و در این مورد نیاز به درمان‌های روانکاوی دارید.
علت احساس بی‌لیاقتی
اتفاقات گوناگونی در زندگی میتواند باعث احساس بی‌لیاقتی در انسان شود از طرد شدن‌های دوران کودکی گرفته تا آزار و اذیتی که در محیط کار تجربه کرده‌اید. همانطور که متوجه شده‌اید بیشتر اوقات احساس بی‌لیاقتی ناشی از تجربیات دوران کودکی مانند والدین سرزنشگر و عدم توجه مثبت است. اختلالات روانی همچون اضطراب، افسردگی، استرس پس از تروما و وابستگی همه می‌توانند در احساس بی‌لیاقتی نقش داشته باشند. در بزرگسالی هم عوامل گوناگونی می‌توانند بر عزت نفس و اعتماد به نفس افراد تاثیرگذار باشند. مواردی همچون تجربه ورشکستگی یا اخراج از کار، عدم موفقیت در تحصیل یا رفتارهای ناپسند دیگران. علاوه بر این فرهنگ جامعه هم میتواند در ایجاد احساس بی‌لیاقتی تاثیرگذار باشد. جامعه‌ای که تجمل گرایی و زیبایی، شهرت، ثروت، مقام یا تحصیلات عالیه را لحاظ قرار می‌دهد افرادی افرادی که فاصله زیادی با آنها دارند به تدریج خودشان را دور افتاده و ناکافی احساس می‌کنند. این نوع مقایسه کردن‌ها در نهایت میتواند بذر احساس بی‌لیاقتی را در وجودمان بکارد.
نشانه‌های احساس بی‌لیاقتی
متاسفانه افرادی که احساس بی‌لیاقتی دارند در روابط عاطفی هم صدمه زیادی می‌بینند و ممکن است باج زیادی به فرد مقابل بدن در ازای آنکه او را ترک نکند. هرچند این افراد بالاخره رابطه‌شان را از دست می‌دهند و هرگز نمی‌توانند بعدها هم رابطه با کیفیتی را تجربه کنند مگر آنکه به صورت جدی برای درمان خود قدم بردارند. دیگر نشانه‌های احساس بی‌لیاقتی شامل موارد زیر است:
اضطراب مخصوصاً هنگامی که می‌خواهند کاری بکنند
احساس حسادت و حساسیت نسبت به دیگران
ترس از بی‌توجهی و طرد شدن
ارزش قائل نشدن برای خود
احساس یاس و ناامیدی و بازنده بودن
عدم پذیرش اعتماد و محبت دیگران
تمایل به پیروی در مقابل زورگویی‌های دیگران
احساس ضعف و بی‌قدرتی
راه‌های تقویت احساس لیاقت
موثرترین راه‌های تقویت احساس ارزشمند شامل موارد زیر می‌شود:
خودشناسی
قبل از هر چیزی برای رسیدن به احساس لیاقت لازم است به خودشناسی و آگاهی کامل از خویشتن رسیده باشید. این کاری است که باید خودتان برایش قدم بردارید. خودشناسی به یکباره و یک روزه با خواندن یک کتاب یا چند مقاله و یا گوش کردن به یک فایل صوتی حاصل نمی‌شود بلکه شما نیاز به تامل و کاوش عمیق در خودتان دارید و در این راه حتماً باید از یک متخصص یا روان تحلیلگر کمک بگیرید. هنگامی که بتوانید بخش بزرگی از درونتان و کودکی خود را بشناسید کمک زیادی به خودشناسی خود کرده‌اید. باورهای نادرستی که از دوران کودکی در درون یک فرد ریشه دوانده است است بدون شک بر روان او در بزرگسالی تاثیراتش را می‌گذارد.
خودتان را معادل دستاوردهایتان نبینید
شاید شما هم در اطراف خود کسانی رو دیده باشید که با وجود دارایی و ثروت زیاد و زندگی مرفه باز هم احساس پوچی دارند. هنگامی که شما احساس لیاقت را به عوامل بیرونی مانند داشتن مدرک معتبر یا فلان ماشین و خانه می‌بینید احتمال دارد با کوچک‌ترین شکست از پا در بیایید.
مکالمات منفی را از بین ببرید
کسانی که همنشین شما هستند و در طول روز بیشترین تعامل را با آنها دارید قطعاً روی طرز تفکر و احساسات درونی‌تان تاثیر می‌گذارند. شنیدن دائمی جملات منفی و تحقیرها و سرزنش‌های دیگران میزان عزت نفس شما را تعیین می‌کند. بهتر است از این افراد فاصله بگیرید و از طرف دیگر مکالمات درونی با خود را هم تغییر دهید. سعی کنید تا حد امکان عبارات مثبت را جایگزین عبارات منفی کنید. گاهی افراد گفتگوهای منفی درونی با خودشان دارند به نوعی مترجم درونی‌شان هر چیزی را به بدترین شکل تفسیر می‌کند. باید یاد بگیرید که چگونه این صداهای ناخوشایند درونتان را خاموش کنید.
بدانید هیچکس انسان کاملی نیست
به این نکته مهم توجه کنید که زندگی در روند شدن و تکامل است که معنا پیدا می‌کند و قرار نیست کسی از همان ابتدا همه چیز را با هم داشته باشد. کسانی که تظاهر می‌کنند همه چیز را دارند و بهترین هستند در دام مقایسه می‌افتند و دچار احساس بی‌ارزشی می‌شوند. چرا که با دیدن فردی که امکانات کمی بالاتر از خودشان دارند فکر می‌کنند کافی نیستند. بپذیرید که هر کسی نقاط ضعف و قوت خاص خود را دارد و انسان باید تا لحظه آخر عمر در حال آموزش و یادگیری باشد بدون آنکه بخواهد عیب‌هایش را بپوشاند.
احترام به خود را در اولویت قرار دهید
برخی‌ها تصور می‌کنند احترام به خود فقط از سمت دیگران است و این بقیه هستند که باید این احساس را در آنها تقویت کنند در حالی که این گونه نیست. شما وقتی به عنوان یک انسان برای خودتان ارزش قائل می‌شوید یعنی به تغذیه، سلامتی روان و جسم، آینده و اهداف خود بها می‌دهید یعنی احترام به خود را در درونتان شکل داده‌اید. هر چقدر که بتوانید این احترام و ارزشمندی را در خودتان بپرورانید متقابلاً توجه و احترام بیشتری هم از دیگران دریافت خواهید کرد. یادتان باشد که رفتار دیگران با ما بازتاب درون خودمان است.
کلام پایانی
در مقاله امروز متوجه احساس لیاقت شده‌اید و اینکه چگونه می‌توان آن را تغییر داد. این را بدانید که احساس ارزشمندی و لیاقت ریشه در دوران کودکی و تربیت والدینمان دارد. هر کسی زندگی منحصر به فردی دارد و با نوعی الگوهای فکری و تربیت خاص بزرگ شده است. همین‌ها حتی بدون آنکه فرد از آن آگاهی داشته باشد در رفتارها و افکار او در بزرگسالی تاثیرگذار است. بنابراین اگر شما هم تصور می‌کنید که به اندازه کافی در زندگیتان احساس لیاقت ندارید توصیه می‌شود که حتماً از یک روانکاو و روانشناس بالینی کمک بگیرید.
