خودزنی چیست؟

پرخاشگری به صورت گوناگونی خودش را نشان می‌دهد که یکی از اشکال آن خودزنی است. برخی از افراد به دلایل مختلفی کارهای خطرناکی انجام می‌دهند و به جسمشان آسیب می‌رسانند که در اصطلاح روانشناسی خودآزاری یا مازوخیسم هم نامیده می‌شود. این قبیل رفتارها حتی می‌تواند باعث مرگ انسان هم شود. برای آشنایی بیشتر در مورد خودزنی و دلایل آن ادامه مقاله را دنبال کنید.

 

خودزنی چیست؟

خودزنی رفتاری است که طی آن فرد به عمد می‌خواهد به جسمانش آسیب برساند. خودزنی می‌تواند به شکل‌های متفاوتی اتفاق بیفتد که صورت رایج آن خودزنی با چاقو یا تیغ و یا سوزاندن بدن است. بهتر است بدانید که خودزنی در نوجوان‌ها با نیت خودکشی نمی‌باشد یعنی نوجوان از عمد نمی‌خواهد با این کار به زندگیش پایان بدهد اما در پی پر کردن یک نوع خلاء روحی و روانی است. با این حال برخی از خودزنی ها احتمال دارد سبب مرگ فرد شود و یا به علت عفونت‌های مختلف جسمی بیماری‌های سختی را برایش ایجاد کند.

 انواع خودزنی

خودزنی به شکل بریدن اندام‌ها توسط چاقو یا تیغ و سوزاندن یا کوبیدن بدن به اجسام و کشیدن موها اتفاق می‌افتد.

خودزنی در اشکال متفاوتی رخ می‌دهد. در شکل خفیف آن که در برخی از فرهنگ‌ها هم قابل پذیرش است مانند انواع تاتوها و جراحی‌های مختلف و یا سوراخ کردن گوش. شکل متوسط آن شامل علائم و زخم‌هایی است که نشانگر یک نوع تعلق به قوم و قبیله خاص می‌باشد مانند پرسینگ‌ها. خودزنی زیاد هم نشان دهنده اختلالات روحی و روانی است که در جامعه به هنجار نمی‌باشد. زخم‌های شدید و عمیق در این قسمت هستند. خودزنی شدید هم کاملاً نشان از سایکوز و روان پریشی دارد و حتی در برخی از افراد می‌تواند سبب معلولیت و یا قطع عضو شود. خوزنی معمولاً بیشتر در نوجوان‌ها جوانان دیده می‌شود و این رفتارها غالباً در دخترها بیشتر از پسرها به چشم می‌خورد.

اختلالات روانشناختی و خودزنی

خودزنی معمولاً در افرادی که دچار اختلالات شخصیت افسردگی دوقطبی سوء مصرف انواع مواد و دچار استرس پس از سانحه هستند دیده می‌شود. در افرادی که دچار اختلال شخصیت مخصوصاً مرزی هستند خودزنی بیشتر از سایرین به چشم می‌خورد. اختلالات شخصیت مرزی در کسانی است که دیدگاه سیاه و سفیدی نسبت به جهان و محیط اطراف خود دارد و دچار خودپنداره منفی هستند. این افراد به دلیل ترس از رها شدن شریکشان رفتارهای جلب توجهی انجام می‌دهند که یکی از آنها خودزنی است. آنها با این کار می‌خواهند خشمی که نسبت به دیگران دارند را به سمت خودشان معطوف کنند. از سوی دیگر افرادی که دچار افسردگی و احساس ناامیدی شدید هم هستند یا دو قطبی‌هایی که دوره‌هایی از افسردگی و شیدایی را طی می‌کنند رفتارهای تکانشی دارند که سبب خودزنی می‌شود. کسانی هم که از مواد توهم زا مثل LSD، حشیش و ماری جوانا استفاده می‌کنند اقدام به خودزنی وجود دارد. در اختلالات استرس پس از تروما هم به دلیل اینکه رویداد آسیب‌زا بارها در ذهن انسان و خواب‌هایش تکرار می‌شود ممکن است فرد بخواهد برای رهایی از احساس اضطراب و به دست آوردن آرامش دست به جرح خویشتن بزند. دیگر افرادی که معمولاً خودزنی در آنها وجود دارد شامل دو جنسی‌ها، تراجنسیتی‌ها و همجنس‌گراها،افراد ساکن در زندان‌ها و اردوگاه‌ها و مدارس شبانه روزی هستند.

 

دلایل خودزنی

 

اکنون سوال این است که چرا برخی از افراد می‌خواهند به جسمشان آسیب بزنند با اینکه می‌دانند چه دردی را به خودشان وارد می‌کنند؟ نظریه‌های مختلفی در این زمینه وجود دارد. برخی‌ها مطرح می‌کنند که خودزنی راهی برای کنار آمدن با دردها و زخم‌های عاطفی است. احساس‌های مختلفی هم می‌توانند خودزنی را در انسان ایجاد کنند همچون افسردگی، اضطراب، تنهایی، شرم یا احساس پوچی اما دلایل دیگر برای خودزنی شامل موارد زیر هستند:

محیط زندگی ناآرام و پرتنش در خانواده

تجربه تروما یا اتفاق دردناک

سابقه سوء استفاده جنسی یا عاطفی

غفلت و بی‌توجهی از سوی دیگران

تاثیر رسانه‌های مختلف

افزایش فشارهای کاری و تحصیلی

گوشه گیری مخصوصاً در مورد مهاجران و گروه‌های اقلیت

نفرت داشتن از بدن

بیماری‌های روانی

تشخیص خودزنی

معمولاً افراد قسمت‌هایی از بدن را مورد هدف قرار می‌دهند که با لباس پوشانده شده است. رفتارهای خودزنی غالباً پنهانی اتفاق می‌افتد و افراد در مورد آن حرف نمی‌زنند. به همین دلیل تشخیص خودزنی برای متخصص هم کمی دشوار است. کسانی که قصد خودزنی دارند رفتارهایی انجام می‌دهند که مشکوک است. مثلاً آنها در تابستان ممکن است لباس‌هایی بر تن کنند که کل بدن را بپوشانند. علاوه بر این آنها از رفتن به استخر و یا ورزش‌هایی که مجبور باشند لباس‌های آستین کوتاه بر تن کنند پرهیز می‌کنند.

 

مهمترین انگیزه‌های نوجوانان برای خودزنی

بسیاری از افراد برایشان این سوال پیش می‌آید که چرا معمولاً نوجوان‌ها بیشتر دست به خود زنی می‌زنند. بهتر است ابتدا انگیزه‌های نوجوان را برای خودزنی شناسایی کرد و اینکه چه عواملی باعث می‌شود به سمت آن برود تا درمان هم راحت‌تر پیش برود. خودزنی برای نوجوان به عنوان راهی جهت کم کردن تنش‌های روحی و روانی است و برخی اوقات هم برای جلب توجه و نگران کردن اطرافیان مخصوصاً اگر که مورد بی‌توجهی و غفلت قرار گرفته باشد. مهمترین انگیزه نوجوان‌ها برای خودزنی شامل اثبات بزرگی و قدرت خود به دیگران، تلاش برای تنبیه و مجازات کردن خود، فرار موقتی از مشکلات و مسائل زندگی، به دست آوردن حس ترحم و دلسوزی دیگران مخصوصاً خانواده، رهایی از اضطراب و استرس و تبدیل دردهای روحی و روانی به درد جسمانی.

این گونه مواقع به والدین توصیه می‌شود که نسبت به تنش‌ها و ناراحتی‌های روانی فرزند نوجوان خود بی‌اهمیت نباشند و دنبال راهکارهایی برای درمان آنها باشد. والدین باید دنیای ذهنی و روانی نوجوانشان را درک کنند و برای ایجاد رابطه صمیمانه با او قدم بردارند. مهمترین کاری که والدین باید انجام بدهند این است که فضای امن و صمیمی در خانه ایجاد کنند و اگر مسئله‌ای پیش می‌آید سعی کنند که بدون تنش آن را با فرزند خود در میان بگذارند. علاوه بر این لازم است هر هفته با نوجوان خود وقت بگذارند و برای او در آن لحظات لذت بخش والد نباشند بلکه مانند یک دوست صمیمی با او رفتار کنند. همچنین والدینی که خودشان بیش از حد مضطرب و نگران باشند سبب تکرار این رفتارهای پرخطر در فرزند خود می‌شوند. پس بهتر است ابتدا پدر و مادرها هیجانات خود را کنترل کنند و در مواقع لازم از یک مشاور برای نوجوانشان وقت بگیرند تا هم خودشان شیوه برخورد با نوجوان را بیاموزند و هم مانع بروز رفتارهای خودزنی در فرزندشان شوند.

 

درمان خودزنی

 

آسیب رساندن به خود عوارض بلند مدتی دارد و احساس‌های مختلفی هم در بروز آن نقش دارند. شدت گرفتن بیماری‌های روانی و عدم درمان آن می‌تواند راه را برای خودزنی بیشتر فراهم کند. در صورت تداوم خودزنی احتمال خودکشی هم وجود دارد. درمان‌های زیر می‌تواند کمک کننده باشد:

روان درمانی شناختی رفتاری

درمان شناختی رفتاری به فرد کمک می‌کند تا بتواند افکار ناکارآمد خود را شناسایی کند و آن را با افکار مثبت جایگزین نماید. این روش به فرد می‌آموزد که چگونه بتواند اضطراب و خشم خود را مدیریت کند. بیمار به تدریج یاد می‌گیرد که احساساتش را به صورت کلامی و به دور از تنش بیان کند. افرادی که نمی‌توانند احساسات خود را به شکل سازنده مطرح کنند و در مدیریت خشم و اضطراب ناکارآمد هستند بیشتر از دیگران احتمال دارد دست به خود زنی بزنند.

گروه درمانی

گروه درمانی کمک می‌کند تا با کسانی روبرو شوید که مشکلاتی همانند شما دارند و این می‌تواند در کاهش احساس شرم و گناه ناشی از مسئله تاثیرگذار باشد. علاوه بر این گروه درمانی باعث می‌شود که فرد احساساتش را به راحتی بیان کند بدون آنکه نگران قضاوت دیگران باشد چرا که می‌فهمد هر کسی مشکلی مانند او دارد و تنها نیست.

مشاوره خانواده

مشاوره خانواده به مشکل فرد نگاه سیستماتیک می‌اندازد و در جریان درمان تمام اعضای خانواده را دخیل می‌کند. مشاور به سابقه و بیوگرافی زندگی فرد می‌پردازد و گذشته خانوادگی و سابقه انواع اختلالات در خانواده را بررسی می‌کند.

درمان دارویی

داروهای ضد اضطراب یا ضد افسردگی معمولاً به افرادی که سابقه خودزنی دارند تجویز می‌شوند. علاوه بر این مصرف داروهای بازجذب سراتونین هم برای کسانی که افسردگی شدید دارند توسط متخصص تجویز می‌گردد. در موارد شدید مخصوصاً برای کسانی که اقدام به خودکشی کرده‌اند و سریع بسیار ضرورت دارد. با این حال بهتر است بدانید که دارو قسمتی از درمان است و لازم است که فرد از درمان‌های شناختی رفتاری یا مشاوره هم کمک بگیرد تا بتواند مهارت‌های لازم را بیاموزد.

 

تکنیک‌های پرت کردن حواس برای پرهیز از خودزنی

هر چند خودزنی نیاز به درمان با روانشناس یا روانپزشک دارد اما با انجام برخی کارها در خانه می‌توان به بهبود فرد کمک کرد:

بدانید چه افکار و احساساتی سبب استرستان می‌شود آنها را یادداشت کرده و سپس کاغذ را ریز ریز کنید و دور بیندازید تا آن احساسات ناخوشایند هم کمرنگ شوند.

هر از چند گاهی بهتر است کودک درون خود را زنده کنید و از روش‌هایی همچون خمیر بازی یا جیغ زدن در بالش و یا ضربه به آن برای تخلیه هیجاناتتان استفاده کنید.

تمرینات تنفسی و مدیتیشن و مراقبه را برای تخلیه استرس و خشم درونی انجام دهید.

گاهی لازم است به پیاده‌روی بروید و ورزش‌های صبحگاهی و تفریحی انجام دهید تا ذهنتان کمی آرام شود و حواستان پرت شود.

سراغ موسیقی بروید و موسیقی‌های آرامبخش با محتوای مثبت را گوش دهید.

با یکی از اعضای خانواده یا دوستان که مورد اعتمادتان است صحبت کنید، هر چند لازم نیست در مورد خودزنی با او حرف بزنید.

اگر تمایل به خودزنی دارید صحبتتان را تنها معطوف به یک مشاور آگاه و دلسوز کنید.

 

کلام پایانی

آسیب ها و بیماری‌های روحی و روانی گاهی می‌تواند خودش را به شکل خودزنی نشان دهد. خودزنی علامتی از استرس و خشم درونی است که تخلیه نشده و فرد با آسیب زدن می‌خواهد آن را بروز دهد. اگر شما هم تاکنون خودزنی کرده‌اید و یا تمایل به انجام این کار دارید بهتر است شرم و خجالت را کنار بگذارید و در مورد آن با یک مشاور و روانشناس بالینی صحبت کنید. تیم متخصصان و روانشناسان ما در کلینیک همراه آماده ارائه خدمات به شما هستند.