آشنایی با مهارت های ارتباطی کمک زیادی به روابط بین فردی شما می کند. یکی از این مهارتها، گوش دادن فعال است. خیلی از افراد این مهارت را هرچند که ساده به نظر می رسد، ندارند. با توجه به اهمیت این مهارت، در مقاله امروز به موضوع موانع گوش دادن فعال می پردازیم.
ما هنگام گوش کردن به مخاطب، عملا مشغول چه هستیم؟
عموما ما هنگام گوش دادن مشغول همه چیز جز گوش کردن اصیل هستیم. عموما ما هنگام گوش کردن به مخاطب، عملا و در نهایت ، اصلی ترین کاری که انجام می دهیم “دفاع” از خودمان است نه گوش سپردن واقعی؛ و این واقعا غمگین کننده است. در مثال زیر، شنونده به ظاهر گوش می دهد ولی در واقع فقط مشغول دفاع است:
گوینده:احساس می کنم توجهی به رابطه مون نداری. هر شب بعد از باشگاه میری پیش دوستات .
شنونده: من که هفته قبل برای تولدت کادو گرفتم . کجا بی توجه ام به رابطه مون؟
به نظر می رسد گرایشی در ما وجود دارد که به موجب آن، به محض شنیدن صحبت های طرف مقابل ، در پی دفاع از موضع خودمان برمی آییم .بسیاری از والدین وقتی که احساس کنند که نوجوان شان از آنها انتقاد می کند ، فورا از خود دفاع می کنند . این دفاع ، یا منجر به پرخاش یا ساکت ماندن فرزند می شود. ما از این کشش یا نیروی درونی که اتوماتیک و بی درنگ ما را به سمت دفاع از خود می کشاند، معمولا اطلاعی نداریم؛ چون از آن تشویش و اضطراب درونی که چنین دفاعی را برانگیخته است، نا آگاهیم . تنها با مشاهده ذهن ، با بیرون امدن از خود و نگاه کردن به نحوهی گوش کردن خودمان است که به این دو پی می بریم.
موانع گوش دادن فعال
شاید بتوان گفت تمام این موانع ، مظاهر گوناگونی از یک پدیده هستند:”دفاع از خود”.
1-مرور ذهنی یا آماده کردن جواب هنگام شنیدن حرف مخاطب
( یعنی همین که همسرم داره حرف میزنه ، توی ذهنم دنبال اینم که زود زهر چشم بگیرم و دردهای گذشته رو باهاش بی حساب بشم ، مثلا کادویی که مادرش روز تولدم باید بهم می داد ولی نداد رو به روش بیارم… تا بچم ازم انتقاد کرد به سرعت دنبال یه توضیح بگردم و سریع جوابش رو بدم…) وقتی در حین گوش کردن به شخص دیگر ، به واکنش خود یا پاسخی که باید بدهید فکر می کنید ، در واقع با خودتان صحبت می کنید و گوش نمی دهید.
2-قطع کردن حرف مخاطب
پریدن وسط حرف دیگری که معمولا هم ناگهانی و با صدای بلند آن را انجام می دهیم ، برای مخاطب خیلی ناخوشایند است. ما از تاثیر تن صدای خود غافلیم ، چون آنچه را دوست داریم می شنویم ، نه آنچه در بیرون انعکاس می یابد.
3-تلافی کردن یا حمله ی مقابل
این مورد، اصلی ترین، شایع ترین، مهم ترین و غیر انسانی ترین مانع برای فهم طرف مقابل است (مثال: آره، تو که به من میگی مسخرت کردم بگذار منم بگم تو کجاها مسخره ام کردی …. اگر اون روز جلوی مهمون ها دستت انداختم به خاطر این بود که تو هم هزار مرتبه منو دست انداختی .) در گوش دادن واقعی ، باید دیدگاه ها و نیازهای روانی خود را به طور موقت کنار بگذاریم و گرنه نمی توانیم مخاطب را بفهمیم.
4-نپذیرفتن انتقاد
(مثال:من کی به تو بی توجه بودم؟ من کجا مسخره ات کردم؟ من که دیشب توی شستن ظرف ها کمکت کردم. پس چرا میگی فقط به فکر کارهای خودمم؟ ) شاید به همین خاطر باشد که برخی از آدم ها به این نتیجه رسیده اند که سکوت، بهترین راه حل است. علت اینکه به چنین نتیجه ای رسیده اند، شاید این باشد که تقریبا فهمیده اند “ما با هم گفتگو نمی کنیم که به نتیجه برسیم ، گفتگو می کنیم که به هدف خودمان برسیم “. باید پذیرفت ، خیلی از اوقات، نتیجه گفتگو ممکن است باب دل ما و همسو با هدفمان نباشد. واقعیت این است که گوش دادن (یا ندادن) فرآیندی دو سویه است. وقتی دو نفر درباره موضوعی اختلاف دارند ، اگر دیدگاه های یکدیگر را تایید نکنند ، نتیجه چیزی جز جدایی و فاصله عاطفی نخواهد بود . ما زمانی واقعا به دیگری گوش می دهیم ، که حاضر به روبرو شدن با خودمان شویم. اغراق نیست اگر بگوییم اغلب گفت و شنودها به این دلیل بی نتیجه می مانند ، که اجازه نمی دهیم مخاطب تمام و کمال و با امنیت کامل به انتقاد از ما بپردازد ، زیرا حاضر به دیدن واقعیت وجودی خود نیستیم.
5-پیش بینی کردن مقصود و نیت مخاطب
(آره می دونم چی می خوای بگی ، دوباره می خوای بگی که اون روز مامانت منو آدم حساب نکرد….دوباره اومدی بگی فردا نمی خوام برم مدرسه ….). ذهن آدمی اساسا گرایش به این دارد که بر اساس طرحواره های ثابت ، دست نخورده و نقد نشده ای که از دیگری دارد، درباره اش فکر کند. به همین دلیل به راحتی دیگری را داخل جعبه در بسته ذهن قرار میدهیم و او تا لب به صحبت باز می کند، مقصود و نیتش را ذهن خوانی می کنیم . انگار همین که چند بار رفتارهای خودخواهانه ای از دیگری دیدیم ، خودمان را متقاعد کرده ایم که او از اساس، شخصیت خود محور و خود خواهی دارد.
6-منحرف کردن بحث
(مثل مواقعی که موضوع صحبت را عوض می کنیم یا حرف مخاطب را به شوخی می گیریم).
7-نصیحت کردن
(مثال : نیلوفر 9 ساله از دست رفتار همکلاسی اش عصبانی هست و شما به جای بیرون کشیدن افکار و احساساتی که نیلوفر نسبت به همکلاسی اش دارد ، به او می گویید: “ولش کن ، به حرفش بی توجه باش”. یا “بابا جدی نگیر .من هم وقتی همسن تو بودم زیاد اینجور می شدم ، بهش فکر نکن”.
8-نسخه پیچیدن یا دادن راه حل
(مثال: همسرتون از اینکه خسته یا بی حوصله هست کله دارد و شما به جای اینکه نشون بدید دغدغه فهمیدن حالش رو دارید شروع می کنید به راه حل دادن ، یعنی چیزهایی که او اصلا نه احتیاجی بهشون دارد نه تاثیری روی او می گذارد. :”بیشتر برو خونه مامانت”، “سعی کن بهش فکر نکنی”، “سعی کن بیشتر ورزش کنی”، “حالا زیاد گریه نکن ،هم حال خودتو بد می کنی هم حال بچه ها رو !”، “هر روز نیم ساعت درس بخون که شب امتحان نمونی معطل که چیکار کنی” و… ).
9-مبرا کردن خود
(مثال: مگه من بارون فرستادم که اومدی نق می زنی به جونم؟ شاید نمره واسه بابات مهم باشه ولی میدونی که برای من مهم نیست . شاید متامانت وسط فیلم کانال تلویزیون رو عوض کرده باشه ولی من از این کارا نمی کنم).
10-قضاوت ارزشی کردن
(مثال: یه بچه ی خوب جواب مامانش رو نمیده ؛ اون کارت نشون داد هنوز دروغگو هستی؛ تو هنوزم اینقدر ساده ای که حرف دوستت رو باور کردی؟).
11-برچسب زدن
(احمق – بی عرضه – بی مسئولیت – خیلی ساده ای- خیلی خنگی – دست و پاچلفتی و…).
12-تحقیر و سرزنش کردن
(مثال: توی این خونه فقط تویی که خل وضع هستی؛ همیشه باید بزنم توی سرت؛ مادرت لیاقت کادوی من رو نداشت؛ شعور مهمیدن این حرف هارو نداری). یکی از اصلی ترین دلیل سکوت بچه ها یا همسران، رسیدن آنها به این باور است که “حرف زدن ، بی فایده است”. یکی از علل اصلی این نتیجه گیری ، تجارب قبلی تحقیر و طرد شدگی است.
13-مقایسه کردن
(مثال: به دختر خالت نگاه کن یاد بگیر؛ از داداشت یاد بگیر نصف تو هست؛ سمانه چی ؟ اون هم 16 گرفت یا تو فقط 16 گرفتی ؟ شد یه مرتبه مثل رضا منو تحویل بگیری ؟ یه نیگا بنداز ببین زن های مردم هم مثل تو هستن؟).
14-خود را عاقل تر و کاردان تر و بهتر فرض کردن
(مثال: من که مادرتم می دونم یا تو که هنوز بچه ای؟ یعنی هنوز نمی دونی سلیقه من بهتر از توئه؟ من فوق لیسانس دارم تو لیسانس پس بهتر از تو می دونم کدوم کار بهتره!).
15-دست کم گرفتن احساس های طرف مقابل
(مثال: ای بابا! به حاطر این ناراحت شدی؟ برو بابا آخه این مسئله اهمیت داره که به خاطرش غذا گرفتی؟).
16-تهدید کردن
(مثال: اگر یه مرتبه دیگه نمرت زیر 17 بشه ….، اگر یه مرتبه دیگه تو کار من فضولی کنی ، نبینم داری گریه می کنی ؛ …).
17-بازجویی کردن
(مثال: : وقتی بچه ها وسط کلاس سوت می زدن تو چیکار کردی؟ تو که با اونها نبودی؟ بودی؟ مگه قرار نبود 9 شب خونه باشی ؟ پس کجا بودی؟ چی شده مادرم مگه بهت چی گفته حالا ؟اول تو بگو چی گفتی تا بهت بگم اون چی گفته؟).
در اغلب مواقع ، فرزند یا همسر ما هیچ چیزی نمی شنوند که تاثیر گذار باشد. ما احساسات طرف مقابل را نادیده می گیریم ،افکارش را مسخره می کنیم ، قضاوتش را مورد انتقاد قرار می دهیم و توصیه ای به او می کنیم که خواستارش نیست . انگار می خواهیم مسیر درست احساس کردن را به او نشان دهیم .
راه تقویت مهارت گوش دادن
برخی از کارهایی که برای تقویت گوش دادن فعال باید رعایت کنید شامل:
تماس چشمی و قطع نکردن صحبت
هر بار موقعصحبت کردن با کسی تماس چشمی با او نداشتیم، بهتر است مواقعی را به یاد بیاوریم که مخاطب به ما نگاه نمی کردو چه احساس بدی از این بابت تجربه می کردیم . همچنین، این قاعده را باید همیشه به ذهن بسپاریم که شخصی که گفتن جمله ای را آغاز می کند ، خودش باید آن را به پایان برساند.
هم سطح شدن چشم ها
برای به حداقل رساندن احساس منفی در فردی که نشسته است ، ما هنگام صحبت با او ، بهتر است سرپا نایستیم و بنشینیم .این کار احساس برابری بین گوینده و شنونده را تقویت می کند.
حالت چشم ها و بدن حاکی از پذیرش و تلاش برای فهمیدن مخاطب باشد.
به عنوان یک تمرین، در خیال می توانیم تجسم کنیم که وقتی حرف می زنیم، دوست داریم طرف مقابل چگونه بنشیند یا بدنش در چه حالتی باشد.
انعکاس احساس و جمله بندی مجدد حرف های مخاطب
در این گام پرسش های بر زبان نیامده مخاطب را باید حدس بزنیم . (پس تو از اینکه برات لباس انتخاب کردم احساس کردی دارم نظرم رو بهت تحمیل می کنم ، درسته؟)
کلام پایانی
در مقاله امروز متوجه موانع گوش دادن فعال شده اید. عدم آگاهی از این مهارت می تواند مسائلی را در رابطه هایتان بوجود بیاورد و باعث سو تفاهماتی شود. بنابراین زبان بدن را در روابط بین فردی خود دست کم نگیرید. در این زمینه می توانید از مشاوره فردی هم استفاده کنید.
