تا مدت ها پیش، والدین به فاصله سنی بین فرزندان توجهی نداشتند؛ ولی پس از مدتی با آگاهی از اینکه فاصله سنی تا حد زیادی بر روابط کودکان تاثیر می گذارد، این موضوع مورد توجه قرار گرفته است. امروزه معلوم شده است که رعایت فاصله سنی مناسب بین فرزند اول و دوم، تاثیر مهمی در تکامل بهداشت روانی آنها دارد. بعضی والدین احساس می کنند که کودکان آنها به علت فاصله سنی کم یا زیاد، توافق و همکاری لازم را با یکدیگر ندارند و به خوبی با هم کنار نمی آیند.نظر این والدین در مورد فرزندانشان ممکن است درست باشد؛ اما یک قاعده کلی و توافق عمومی درباره فاصله سنی مناسب وجود ندارد. روابط خانوادگی تحت تاثیر عوامل متعددی قرار می گیرد و در مقایسه با سایر عوامل ، فاصله سنی بین دو فرزند ممکن است تاثیر مهمی نداشته باشد . شایان ذکر است که ارتباط موثر با فرزندان تحت تاثیر سن و اختلاف سن آنها قرار دارد، بنابراین برای فاصله های سنی مختلف می توان امتیازها و نارسایی هایی را برشمرد .
فاصله سنی 9 تا 18 ماه
اگر فاصله سنی بین دو فرزندتان کمتر از 18 ماه باشد ، با فرزندانی سر و کار دارید که اغلب نیازهای مشترک و مشابهی دارند. وقتی نوزاد به دنیا می آید فرزند اول هنوز دارای توقعات بچه گانه ای برای استراحت ، جلب توجه و تغذیه است. بچه اول نمی تواند اختلاف بین سن خود و نوزاد را تشخیص دهد و حتی ممکن است حضور ناگهانی نوزاد، او را دلتنگ و ناراحت کند . در این فاصله سنی ، فرزند اول در مرحله ای از تکامل قرار دارد که در پی استقلال و خودکفایی است تا وابستگی اش را به والدین، به ویژه مادر کم کند ؛ اما در شرایط جدید وابستگی زیادی به مادر نشان می دهد و نسبت به دیگران پرخاشگر می شود. اگر والدین و سایر نزدیکان در مراقبت از دو کودک همکاری کنند و اگر مادربتواند مدتی از وقت خود را به کودک بزرگتر اختصاص دهد ، این فاصله سنی با دشواری قابل تحمل خواهد بود.
در این شرایط، به تدریج که کودکان بزرگ می شوند ، به علت نزدیک بودن سن می توانند هم بازی های خوبی برای یکدیگر باشند. کودک کوچک تر تلاش می کند که از بزرگتر عقب نماند و فرزند اول ممکن است احساس کند که رقیب کوچک او بهتر مورد توجه قرار می گیرد و هر چیز را آسان تر به دست می آورد. این احساسات گاهی به رقابتی شدید بین آنها منجر می شود. برای اینکه از بروز اختلافات شدید جلوگیری شود ، والدین باید از دخالت کردن در دعوای آنها و مقایسه آنها خودداری نمایند . در کنار این رقابت ها ، بسیاری از خواهران و برادران بزرگتر که فاصله سنی کمی دارند ؛ خود را نسبت به هم خیلی نزدیک و صمیمی احساس می کنند و این احساس رفاقت در طول زندگی شان ادامه می یابد.
مهم ترین نکته مورد توجه در این فاصله سنی ، ناتوانی و ضعف مادر است که اطرافیان باید مواظب سلامتی او باشند. وقتی مادر در فاصله یک سال یا کمتر از تولد نوزاد اول و قبل از اینکه بدن او کمبودها و عوارض زایمان اول را جبران کند و به حالت عادی برگردد، باردار می شود؛ قدرت کافی برای پرورش و نگداری از جنین نخواهد داشت. این بارداری ها و زایمان های نزدیک برای مادر و نوزاد ، مشکلاتی به وجود می آورد.بارداری با این فاصله کم باید زیر نظر متخصص زایمان باشد و احتمال بروز خطرات برای مادر و نوزاد باید بررسی و ارزیابی شود.
فاصله 18 ماه تا 3 سال
این فاصله رایج ترین فاصله سنی بین کودکان است و امتیازهای زیادی دارد . بچه بزرگتر تا حدودی به حرف والدین گوش می کند و سخنان آنها را می فهمد و اگر نزدیک سه سالگی باشد، می تواند تمایلات و عقاید خود را بیان کند . اگر کودک اولی دوساله باشد ، با اینکه به مراقبت زیادی – مثل تعویض پوشک – نیاز دارد اما می تواند برای رفع نیازهای خود مدتی صبر کند . کودک بزرگتر برای خواب ، احتمالا برنامه منظمی دارد و معمولا تمام شب می خوابد ، ولی با ورود نوزاد ممکن است این برنامه مختل و در طول شب بیدار شود. او می تواند برای مدت کوتاهی به تنهایی با اسباب بازی هایش مشغول شود و در مرحله ای از تکامل قرار دارد که علاقه ی زیادی به کمک کردن به والدین و تقلید از آنها نشان می دهد. با اینکه کودک به علت توجه مادر به نوزاد، تا حدی خود را فراموش شده احساس می کند ، ولی می داند که نوزاد به توجه بیشتری احتیاج دارد . والدین می توانند ضمن گفتگو با بچه اول، او را قانع کنند و با گوش دادن به حرف های او، بار دلتنگی و نگرانی اش را سبک کنند. گاهی کودک برا جلب توجه والدین، رفتار بچگانه ای پیدا می کند و وابستگی شدیدی به مادر نشان می دهد . این رفتار را در این شرایط باید امری عادی تلقی کرد
این فاصله سنی برای والدین عادی است. آنها روش تربیتی و پرورش کودک اول را تجربه کرده اند و تربیت و نگهداری از کودک دوم ، به خاطر این تجربه و آشنایی آسان تر است. فاصله سنی بین دو کودک به اندازه ای است که می توانند برای یکدیگر هم بازی خوبی باشند و در عین حال به خاطر اختلاف سنی ، به طور جداگانه توجه والدین را به خود جلب کنند. این دو کودک احتمالا در مهد کودک و مدرسه در یک کلاس قرار نمی گیرند و این موضوع رقابت بین آنها را کاهش می دهد. از آنجا که این فاصله سنی خیلی متداول است ، احتمال اینکه آشنایان شما هم کودکانی با این فاصله سنی داشته باشند زیاد است. این موضوع معاشرت با این آشنایان را برای والدین و کودک عملی و مطلوب می سازد. در این معاشرت ها کودک بزرگتر مشاهده می کند که همسالان او نیز در خانه خود خواهران و برادران کوچکی دارند.
فاصله سنی 3 تا 5 سال
برخی ، بهترین فاصله سنی بین فرزندان را 3 تا 4 سال می دانند. وقتی کودک اول به سن 3 تا 4 سالگی می رسد ، می تواند به خوبی حرف بزند و قدرت درک و فهم و استقلال او به اندازه ای است که به مراقبت و توجه زیادی احتیاج ندارد. با توجه به این دلایل ، فاصله سنی بین 3 تا 4 سال فاصله خوبی است؛ ولی با در نظر گرفتن شرایط و ملاحضات دیگر ممکن است این فاصله عملی نباشد. بعضی والدین از اینکه کودک اول پس از 3 تا 4 سال که شماره یک به حساب امده است، با ورود نوزاد خود را فراموش شده تلقی می کند، احساس خوبی ندارند. این نکته درست است که رابطه اختصاصی کودک با والدین پس از مدتی پایان می یابد، اما باید دانست که در این سن کودک در مرحله ای از رشد است که می تواند نیازهای اجتماعی خود را توسط افراد دیگری غیر از والدین، برطرف سازد. کودک در سه سالگی علاقه زیادی به بازی با بچه ها و رفتن به مهدکودک پیدا می کند. حتی اگر نوزاد وارد خانه نشود ، این رابطه اختصاصی به تدریج تغییر می کند. برای والدینی که صاحب فرزند دوم می شوند ، این رفتار کودک فرصت خوبی ایجاد می کند تا به او اجازه دهند که رشد و استقلال خود را به دست آورد .
داشتن کودک اول در این گروه سنی ، به این معنی نیست که او برای آشنایی و سازگاری با نوزاد، از کمک دیگران بی نیاز است. البته او در این سن دارای قابلیت ها و توانایی هایی است که می تواند تغییرات را بپذیرد و کم توجهی والدین را با سرگرمی های دیگر جبران کند. این گروه سنی ، علاقه زیادی به آشنایی و جلب توجه دیگران دارد. شاید مهم ترین نکته در پرورش کودکان 3 تا 5 ساله ، آگاهی از نیاز آنها برای جلب توجه والدین و مصاحبت با آنهاست. کودک در این سن برخورد مثبت والدین را ترجیح می دهد؛ ولی اگر بداند با برخورد منفی آنها رو به رو می شود، سعی می کند با بدرفتاری و بهانه گیری ، آنها را عصبانی کند تا به این وسیله توجهشان را به خود جلب نماید. بهتر است والدین ساعاتی از اوقات فراغت خود را با این کودکان بگذرانند تا با تامین نیازهای آنها، رضایتشان را جلب کنند.
بزرگترین نارسایی این فاصله سنی، تفاوت علایق و توانایی آنها برای مدتی به نسبت طولانی است. به علت این تفاوت، برای سرگرمی و جلب رضایت هر یک از آنها ، فعالیت ها و روش های متفاوتی لازم است. بعضی از والدین نیز از این تفاوت لذت می برند، زیرا هر کدام را شخصیتی متمایز می بینند که مستقل از دیگری راه زندگی خود را به تناسب علاقه و استعدادش انتخاب می کند.
فاصله سنی 5 سال و بیشتر
این فاصله سنی باعث می شود که هر یک از فرزندان در بسیاری از جنبه های زندگی به طور مستقل رشد و تکامل پیدا کنند . در بین این کودکان نیز رقابت وجود دارد ،ولی شدت آن به مراتب کمتر از فواصل سنی کمتر است. دوستان و هم بازی های این کودکان متفاوت و فعالیت ها و مدرسه آنها احتمالا با هم فرق دارد. این تفاوت ها، این خواهران و برادران می توانند دوستی و پیوند عمیقی بین خود برقرار کنند. معمولا خواهران و برادران بزرگتر در این موقعیت ها ، از اینکه گاهی می توانند به جای والدین نقش آنها را انجام دهند ، احساس غرور می کنند . این فاصله سنی به ندرت در خانواده ها دیده می شود،و اگر دیده شود ، والدین از اینکه پس از بزرگ شدن فرزند اول و بعد از مدتی استراحت صاحب نوزاد شده اند ، احساس خوبی دارند. آنها از اینکه مجبور نیستند به طور همزمان یا با فاصله کمی خرج تحصیلات عالی فرزندانشان را فراهم کنند ،نگرانی ندارند.
کلام پایانی
رابطه فرزندان و رقابت آنها با یکدیگر موضوعی است که هنگام تشکیل خانواده و بچه دار شدن، فکر والدین را به خود مشغول می کند . اگر به فکر داشتن بچه دوم هستید و خود را برای این مهمان آماده می کنید، باید درباره طرز رفتار و برخورد بچه ها با یکدیگر فکر کنید. در این زمینه شما می توانید از کمک روانشناسان کودک بهره مند شوید.
