آموزش مهارت های اجتماعی به کودکان اتیسم

طبق تحقیقات و مطالعات انجام شده، یکی از مسائلی که از اهمیت زیادی برخوردار است ، داشتن مهارت اجتماعی در کودکان مبتلا به اتیسم است . مهارت اجتماعی به مجموعه رفتارهای فراگرفته قابل قبولی گفته می شود که فرد را قادر می سازد با دیگران رابطه موثر داشته و از عکس العمل های نامعقول اجتماعی خودداری کند . همینطور مجموعه توانمندی هایی است که موجب موفقیت در زندگی اجتماعی فرد می شود. هر فرد برای زندگی موفق در یک جامعه ، علاوه بر مهارت های فردی به مهارت های دیگری نیاز دارد که از آن به نام مهارت های اجتماعی یاد می کنند. یکی از دلایلی که سبب می شود کودکان خاصی محبوبیت نداشته باشند این است که این کودکان مهارت اجتماعی مناسبی که می تواند آن ها را دوست داشتنی جلوه دهد ندارند. 

“مهارت های اجتماعی” پایه چیست؟

*ارتباط چشمی : توانایی ایجاد ارتباط چشمی با دیگران هنگام گوش دادن به سخن آنها  و یا هنگامی که با آنها حرف می زنید دست کم برای یک دوره زمانی کوتاه .

*بیانات چهره ای: خندیدن ، ابراز علاقه .

*فاصله اجتماعی: دانستن اینکه در چه فاصله ای نسبت به فرد مقابل قرار بگیریم و چه موقع برقراری تماس بدنی مناسب است . 

*چگونگی صدا : حجم صدا ، زیری و بمی صدا ، میزان گفتار، وضوح، محتوی.

*احوال پرسی با دیگران : آغاز ارتباط یا پاسخ گویی به احوال پرسی ، دعوت کردن یک فرد دیگر برای پیوستن به شما در بعضی فعالیت ها .

*گفتگو کردن: مهارت هایمحاوره ای مناسب سن، بیان احساسات ، سوال کردن ، گوش کردن ، ابراز علاقه ، پاسخ دادن به پرسش دیگران .

*بازی و کار کردن با دیگران : رعایت کردن مقررات ، مشارکت ، قول دادن ، کمک کردن ،نوبت گرفتن، تعارف با دیگران ،قدردانی، ابراز تاسف. 

*جلب توجه یا درخواست کمک: استفاده از راه های مناسب.

*حل کردن تعارضات درونی: مهار پرخاشگری، پذیرش انتقاد.

*آراستگی و بهداشت .

مهم ترین مهارت های اجتماعی لازم برای کودکان

اساسی ترین مهارتی که هر کودکی نیاز دارد تا آن را بیاموزد شامل موارد زیر است:

1-سلام کردن 

کودکان از طریق تعامل با همسالانشان با آنها ارتباط برقرار می کنند . نخستین گام در برقراری ارتباط ، سلام کردن به دیگری است . ما نه تنها با استفاده از واژگانی مثل “سلام” و “حالت چطوره”، بلکه با تغییر حالت چهره ، تن صدا ، ژست و فرم نشستن و ایستادن نیز با افراد دیگر ارتباط برقرار می کنیم .کودکانی که مشکل ارتباطی دارند ، ممکن است به افراد آشنای خود هم سلام نکنند .آنها ممکن است کنار دوستشان راه بروند ، ولی حتی یک نگاه هم به او نکنند یا اگر حرفی بزنند ، احتمالا تماس چشمی با او برقرار نمی کنند و سرشان را به زیر می اندازند . در مواردی ، اگر سلام هم بگویند ، ممکن است تن صدایشان چندان دوستانه و صمیمی نباشد . بخش غیرکلامی سلام کردن هم به اندازه بخش کلامی آن اهمیت دارد . 

هنگام سلام کردن مهم نیست که کودک از چه عبارت و جمله ای استفاده می کند و یا با چه لحن و حالاتی جمله اش را بیان می کند ، مهم آن است که طوری به دوستش سلام کند که او از دیدنش احساس شادی و خوشحالی کند. 

2-پیش قدم شدن در گفتگو

بعد از سلام و احوال پرسی، معمولا گفتگو شروع می شود . برای ورود به بحث ، کودک باید بتواند مکالمه ای را آغاز کند ، ادامه دهد و به پایان برساند. این مهارت مستلزم خوب گوش دادن و توجه کردن است . برای مثال، او باید اصل “رعایت نوبت ” را بداند. گاهی کودکان موضوعی برای صحبت کردن با یکدیگر را ندارند ، در این گونه موارد می توانند پرسشی را مطرح کنند ؛ مثل کارتون خرس ها را دیده ای؟ موضوع بحث باید برای هر دو طرف جالب و جذاب باشد تا هر دو را به نوعی درگیر صحبت کند. مکالمه یک طرفه موجب خستگی و کسالت دو طرف می شود و ممکن است موجب قطع همین ارتباط ساده هم شود . حتی ممکن است تاثیر منفی در ذهن آن دو بگذارد . پس گوش کردن مثل صحبت کردن مهم است کودکان کم توجه و پرتحرک، اغلب زمان صحبت کردن و گوش کردن را درست تشخیص نمی دهند. 

3-درک احساس شنونده 

زمانی که یک گفتگو آغاز می شود ، برای حفظ و ادامه آن لازم است که گوینده به حالت های عاطفی شنونده اش توجه داشته باشد. کودکانی که مشکل ارتباطی دارند، اغلب در درک احساس شنونده نیز ناتوان هستند 

4-همدلی کردن 

همدلی کردن شبیه درک گفته های دیگران است .همدلی کردن این امکان را به فرد می دهد که بتواند ارتباط واقعی با دوستانش برقرار کند. برای مثال ، اگر دانش آموزی در درس ریاضی نمره 20 گرفته ولی دوستش 11 شده است،بتواند شادی خود را کنترل کرده و با دوستش به ابراز همدردی بپردازد. او می تواند با گفتن جمله ای نظیر “اشکال ندارد،سعی کن در امتحان بعدی بیشتر درس بخونی تا نمره بهتری بگیری”ف او را دلداری دهد. 

5-یافتن نقاط مشترک 

برای حفظ یک مکالمه دوستانه ، توجه به نقاط مشترک هر دو طرف اهمیت خاصی دارد . این سرنخ ها به کودک کمک می کند تا تمایل بیشتری برای ادامه دوستی و دیدارهای بعدی با هم داشته باشند. برای مثال هر دو از یک ویژگی آموزگارشان خوششان بیاید یا به ورزشی علاقه مند باشند. 

6-پیش بینی کردن 

برای حفظ گفتگو ، کودک باید از قبل بتواند تاثیر گفته های خود را بر شنونده پیش بینی کند و افکار شنونده را در نظر داشته باشد . برای مثال، اگر احساس می کند که جمله اش می تواند موجب ناراحتی ، آزردگی، خشم یا اندوه شنونده شود ،ممکن است شیوه بیان کمات یا جملات خود را تغییر دهد. نوجوانان غیراجتماعی معمولا توجهی به این نکته ندارند و قادر نیستند کلام خود را تغییر دهند . برای مثال وقتی کودکان در حال صحبت درباره تیم ورزشی مورد علاقه شان هستند و از این گفتگوی خود لذت می برند ، بدیهی است اگر یک نفر به آنها بگوید “هفته دیگر امتحان ریاضی داریم ، آیا شما تمرین کرده اید؟ ” خوششان نخواهد آمد و او را طرد خواهند کرد . زمانی که فرد کلام دیگران را قطع می کند (وسط حرف دیگران می پرد) و بدون در نظر گرفتن شرایط فعلی جمع ، سخنی می گوید ، مورد بی مهری سایرین قرار خواهد گرفت . 

7-شیوه حل مسئله

 

بخش دیگری از مهارت اجتماعی افراد مربوط به تشخیص درست اختلاف ها و مسائل بین افراد است. نوجوانانی که توانایی درک اختلاف ضمن گفتگو را ندارند ، معمولا دچار ضعف ارتباطی هستند . آنها خیلی زود عصبانی می شوند و ممکن است از صحبت کرد با شنونده تا مدت ها صرف نظر کنند . اختلاف داشتن با دیگران اجتناب ناپذیر است و اغلب برای شفاف سازی موضوع باید به گفتگو بپردازند . برای یک مکالمه و گفتگوی دو طرفه و حفظ رابطه دوستی نیاز به برنده شدن یک طرفه نیست، بلکه باید هر دو طرف مکالمه برنده بیرون بیایند . 

 ۸-عذرخواهی کردن 

هر فر ممکن است گاهی دچار سوتفاهم و اشتباه در روابط اجتماعی خود با دیگران شود. فردی که از مهارت اجتماعی بالایی برخوردار است با اعتماد به نفس پا پیش می گذارد و بابت اشتباهش عذر خواهی می کند. نوجوانانی که در مهارت اجتماعی ضعیف هستند ، هنگام بیان عذرخواهی دچار دردسر می شوند و دست و پای خود را گم می کنند . آن ها می ترسند که دیگران آن ها را احمق بدانند در حالی که مردم معمولا برای کسی که بابت اشتباه خود عذرخواهی می کند ، احترام و ارزش بیشتری قائل هستند . 

 

چگونه مهارت اجتماعی را آموزش دهیم ؟ 

اولین مشخصه اصلی اختلال طیف اوتیسم ،نارسایی در تعامل های اجتماعی دو جانبه است که این ضعف به شکل دقیقی در تعامل با همسال ها بروز می کند. یکی ازدغدغه های مشترک والدین کودکان اوتیسم ، مشکل آنان در تعاملات اجتماعی شان است . همیت امر باعث می شود این کودکان در خانه، مدرسه و جامعه دچار مشکل شوند. اما در نظر داشته باشید که همه ی کودکان لایق و شایسته هستند . کودکان مبتلا به اوتیسم می توانند یاد بگیرند . آنها فقط یک را مناسب برای دریافت اطلاعات نیاز دارند . قبول کنید کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است همیشه تفاوت هایی داشته باشند و نباید مانند کودکان سالم ارزش گذاری شوند این کودکان باید متناسب با رشد و یادگیری زمان بر خودشان ارزش گذاری شوند. 

اولین کار شناختن کمبودهای مهارت های کودک است 

مهارت هایی که کمتر به چشم می خورند.برای این کار باید کودک را هنگام تعامل با همسالان و بزرگسالان به دقت مشاهده کرد، بطوری که بتوان تشخیص داد کودک در حال حاضر واجد و فاقد کدام مهارت هاست. آیا کودک برای تداوم گفتگو ، پیوستن به یک گروه یا انجام یک بازی تلاش می کند؟ مشاهدات خود را یادداشت کنید . 

والدین و معلمان باید بکوشند تا مهارت های اجتماعی را به او آموزش دهند . آموزش بر پایه ی این اصل قرار دارد که مشکلات نوجوانان در مهارت اجتماعی غالبا به این دلیل ایجاد می شود که کودکان نمی دانند در موقعیت های اجتماعی چه کار کنند. بنابراین  والدین ابتدا باید نحوه تعامل بهتر را به کودک آموزش دهند . هنگام این کار باید بر آنچه که کودک “باید” انجام دهد ، متمرکز شود نه برآنچه “نباید ” انجام دهد. 

مهارتی را که آموزش می دهید توصیف کنید 

مهارت را به چند جز ساده تقسیم کنید و آن را به روشنی شرح دهید. در این زمینه که چرا این مهارت ویژه مهم است و چگونه کاربرد آن به ایجاد رابطه کمک می کند صحبت کنید. مهارت را می توان با استفاده از یک فیلم کوتاه ، یک کارتون ،یک نمایش عروسکی یا یک تذکر دادن به کودک شرح داد. مثلا می توانید بگویید :” نگاه کن چطور آن دو دختر در ساختن پازل به هم کمک می کنند، به من بگو آنها به یکدیگر چه می گوند؟”

فرصتی فراهم کنید تا کودک مهارت را به کار ببندد

برای این که تاثیرگذاری آموزش تان بیشتر شود کودک را تحریک کنید تا آن مهارت را اجرا کند و به خاطر بسپارد. هنگام اجرای آن به کودک بازخورد دهید . مثلا بگویید:”هنگام صحبت به او نگاه کن ، دوباره سعی کن، این بهتر است ، آفرین خوبه تو نگاه کردی و لبخن زدی .”

تحسین کردن کودک بعد از انجام مهارت جدید

 

گاهی اوقات از آنجایی که خیال والدین از بابت کودکشان راحت شده است ، چراکه او مهارت جدید را انجام داده و نتیجه مثبتی هم کسب کرده ، فراموش می کنند کودک را تحسین کنند . با تحسین کودک خود به او می آموزید که عملی که انجام داده صحیح بوده است . با این روش شما علاوه بر این که در طولانی مدتاعتماد به نفس کودک را افزایش می دهید ، احتمال تکرار آن مهارت را در وی تقویت می کنید . 

 

کلام پایانی

کودکان اوتیسم کودکانی با نیازهای ویژه هستند که سبک فرزندپروری خاصی را می‌طلبند. این را بدانید که با آموزش مهارت های اجتماعی به این کودکان می توان از بسیاری از مشکلات رفتاری آنها جلوگیری کرد. اگر شما هم نشانه هایی از اتیسم را در کودک خود می بینید اما مطمئن نیستید توصیه می شود که حتماً از یک روانشناس کودک با تجربه در این زمینه کمک بگیرید.