اختلال بیش فعالی

اختلال بیش فعالی یکی از رایج ترین اختلالات تکاملی عصبی کودکان است. این اختلال معمولاً از اوایل دوران کودکی شناسایی می‌شود و غالبا تا بزرگسالی ادامه پیدا میکند. این کودکان احتمال دارد در توجه و مدیریت رفتارهای سریع و ناگهانی خود دچار مسئله شوند یا اینکه بدون فکر کردن در مورد عواقب کاری دست به عمل بزنند. برای آشنایی بیشتر با اختلال بیش فعالی در ادامه مقاله با ما همراه باشید.

اختلال بیش فعالی چیست؟

اصطلاح بیش فعالی معمولاً برای توصیف کودکانی استفاده می شود که به نظر می‌رسد از کنترل خارج شده‌اند. در صورتی که در واقع برای آن که این اختلال رسمی تشخیص داده شود لازم است نشانه های آن با چندین ملاک انطباق داشته باشند. طبق راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی دو بعد مهم بیش فعالی شامل عدم توجه و تکانشگری است.

نشانه های رفتاری عدم توجه مواردی همچون پرت شدن حواس و ناتوانی در به پایان رساندن یک کار یا برنامه را در بر می گیرد. سایر نشانه های عدم توجه شامل مشکل در گوش دادن، مشکل در عمل کردن به دستورالعمل ها، مشکل در سازماندهی، گم کردن برگه های تکلیف، عقب ماندن در تکالیف، دیر کردن و فراموش کردن قرار و مدارها هستند.

نشانه های بیش فعالی

علائم بیش فعالی شامل بیقراری، ناتوانی در آرامش نشستن و دشواری در انجام فعالیت های آرام و بیصدا و بیش از حد حرف زدن است. این کودکان معمولاً احساس می‌کنند که درونشان موتوری وجود دارد که آنها را به جلو می راند. نشانه های تکانشی بودن شامل از دهان پراندن حرف های نامناسب، ناتوانی در منتظر نوبت ماندن و بدون فکر عمل کردن است. با اینکه بسیاری از کودکان این نشانه ها را بروز می دهند برای تشخیص بیش فعالی باید شواهدی وجود داشته باشد حاکی از آن که این نشانه ها آنقدر شدید و جدی هستند که در عملکرد کودک در بیش از یک موقعیت مداخله ایجاد می کنند.

این گفته به این معناست که کودک هم در محیط مدرسه و هم در خانه مشکلاتی دارد. علاوه بر آن جهت اینکه تشخیص بیش فعالی گذاشته شود باید سایر اختلالات احتمالی کنار گذاشته شوند. مثلاً کودکی که مسترب لجبازی یا افسرده است ممکن است نشانه های شبیه به بیش فعالی داشته باشد اما اگر آن نشانه ها با اختلال دیگری بهتر توجیه شوند آن وقت در مورد آن کودک تشخیص بیش فعالی نمی دهند.

تشخیص بیش فعالی

تشخیص بیش فعالی مستلزم ارزیابی دقیق می باشد و برای این منظور نیاز است از آزمون هایی استفاده شود و اطلاعاتی از کودک، والدین و معلمان او جمع آوری شود. از آنجا که برای تشخیص این اختلال باید شواهدی موجود باشد حاکی از آن که این اختلال رفتاری در بیش از یک موقعیت خاص رخ می دهد در روند این ارزیابی دقیق و رسمی معلمان و والدین نقش بسزایی دارند. اگر بدون ارزیابی کامل و دقیق از نظرات معلمان و والدین استفاده شده باشد و در مورد فرزندتان بیش فعالی تشخیص داده است شاید لازم باشد خواستار ارزیابی مجدد او شوید چون این تشخیص ها بر انتظارات و احساس ارزشمندی کودک تاثیر می گذارد.

آیا بیش فعالی یک اختلال مغزی محسوب می شود؟

انعطاف پذیری اعصاب مغزی نظریه ای علمی و پیشرفته است که نشان می دهد مغز با توجه به تجربیات فردی تغییر میکند. این نظریه به ما می‌گوید که انسان قادر است سیم کشی مغز خود را از نو سازماندهی کند. وقتی توجه تان را به صورت های به خصوصی متمرکز می کنید مدار های مغزی را فعال می کنید. این فعال سازی می تواند پیوندهای سیناپسی را در آن نواحی تقویت کند.

بیش فعالی اولاً اختلال است و ثانیا نقصی در عملکرد بدنی مربوط به آسیب دیدگی مغزی است. اگرچه خیلی از قسمت های مغز مانند کورتکس پیشانی در ایجاد بیش فعالی دخیل هستند اما این حقیقت در جای خود باقی است که برخلاف بیماری‌هایی مانند دیابت یا صرع هیچ نشانه ی فیزیولوژیکی یا آسیب شناختی درباره بیش فعالی وجود ندارد. تشخیص این اختلال کاملاً نظری و مبتنی بر چگونگی تاثیر افراد از مجموعه ای از رفتارهای خاص است. بنابراین اگرچه مغز احتمالاً در بروز نشانه های بیش فعالی نقش دارد اما همچنان لازم است رابطه و پیوند علی مشخص میان اختلال با مغز و روش واقعی برای ارزیابی شناختی آن پیدا شود.

نظریه های علم پزشکی و روانشناسی در مورد بیش فعالی

علوم روانشناسی و پزشکی تمایل دارند هر نوع متفاوت بودن را اختلال بنامند. از این رو در عین حال که ممکن است پزشک یا روانپزشک یا روانشناس تبیین‌های پزشکی بسیار پیچیده‌ای از اختلال کودک بیش فعال ارائه دهند و به نظر می رسد تحقیقاتی که در رسانه‌ها مورد بحث قرار می‌گیرد حاکی از آن است که تفاوت ها و آسیب های مغزی مرتبط با بیش فعالی وجود دارد نباید کاملا قانع شوید که فرزندتان آسیب مغزی واقعی دارد. در واقع شاید تفاوت های مغزی مشخصی وجود داشته باشد اما این تفاوت ها نشان دهنده اختلال های مغزی نیستند.

هم شما و هم کودکتان باید بتوانید این باور را که تفاوت های او ناشی از یک اختلال پزشکی و از آسیب دیدگی مغزی ناشی می‌شود و بنابراین غیر قابل تغییر است مورد تردید قرار دهید. در غیر این صورت انتظاراتی پیدا می‌کنید که کمک کردن به خودتان و فرزندتان را دشوار می‌کند. شما قادر هستید رفتار و تکانه ای بودن احساس او را تغییر دهید اما نیاز است که هم شما و هم او باور کنید که تغییر امکان پذیر است و انتظار داشته باشید که شاهد پیشرفت های فرزندتان باشید.

عزت نفس کودکان بیش فعال

غالباً کودکی که برچسب بیش فعالی می گیرد ممکن است به مرور زمان عزت نفس او صدمه ببیند. هر تشخیص روانپزشکی می تواند چنین احساسی ایجاد کند. یک تشخیص می تواند به بعد مرکزی هویت یک فرد تبدیل شود. با تشخیصی که شامل دو واژه نقص و اختلال می شود فرد ممکن است به راستی خود را ناقص ببیند.

تشخیص این اختلال ممکن است این باورها را به کودک القا کند که او بیماری دارد یا اینکه قربانی یک بیماری است و رفتارش تحت کنترل نیست و اساساً غیر قابل اعتماد است. تمامی پیام ها می تواند باعث کاهش عزت نفس او شود. در واقع این احساس هویت متضاد یا آسیب دیده میتواند به خودی خود باعث ایجاد مشکلات رفتاری شود که به نحو بارزی مانند بیش فعالی هستند و در نتیجه یک دور باطل به وجود می‌آید. اغلب اوقات می توانید مشاهده کنید که این فرآیند چگونه ایجاد می شود.

تاثیر عزت نفش پایین بر تحصیل کودک بیش فعال

پیشرفت های اخیر در روانشناسی نشان دهنده آن است که انواع مختلفی از هوش وجود دارد و هر کودک نقاط ضعف و قوت خاص خودش را دارد. نظام آموزشی طوری طراحی نشده که بتواند با این تفاوت ها در نحوه یادگیری به درستی کنار بیاید. واقعیت آن است که نظام تحصیلی کنونی تقریباً منه سر نبر پرورش یک یا دو نوع هوش تمرکز می‌کند. اندیشیدن انتزاعی در حیطه های کلامی و ریاضی و کسب حقایق دانش های انتزاعی.

بسیاری از کودکان مخصوصا آنهایی که باهوش شناخته می‌شوند به خاطر تاکید بیش از حد نظام تحصیلی بر پرورش استعداد انتزاعی و یادگیری از طریق دانش کتابی با شکست مواجه می‌شوند. کودکان دارای بیش فعالی به خصوص در این نظام شکست می خورند زیرا از طریق روش‌هایی که معمولاً مدارس آموزش می‌دهند نمی‌توانند به خوبی یاد بگیرند. طبیعی است که این اتفاقات به تدریج روی عزت نفس و احساس ارزشمندی کودکان تاثیر می گذارند.

روش های رفتاری مناسب با کودک بیش فعال

راه های زیادی برای مدیریت یک کودک بیش فعال وجود دارد. والدین لازم است روش های رفتاری درست را با این کودکان پیش بگیرند تا بتوانند از شدت مشکلات آنها بکاهند در غیر اینصورت رفتارهای این کودکان شدت می گیرد. برخی از راههای مناسب برخورد با کودک بیش فعال شامل موارد زیر می شود:

پاداش دادن به تلاش

یکی از بهترین راه ها این است که والدین در هر شرایطی عزت نفس کودک شان را حفظ کنند و در شرایط واقعی او را تحسین کنند. اگر فرزند شما یاد بگیرد که به خاطر تلاش هایش به خودش پاداش دهد به همان میزان پشتکارش هم بالا می رود. از سوی دیگر اگر فقط به خاطر به دست آوردن نتایج موفقیت امیز به خودش خودش پاداش بدهد ممکن است در ابتدایی امکان را به دست نیاورد که عزت نفس خود را تقویت کند و در نتیجه سر خورده شود، ممکن است به خاطر نتایج نامطلوب به جای ارزنده دانستن تلاش هایش خود را بی ارزش بشمارد که این به بروز افکار منفی درباره خودش منجر می شود.

از آنجا که اختلال فرزندتان تفاوتی است که در بیشتر مدارس فعلی غیر عادی به نظر می‌رسد باید یاد بگیرد که خودش به خاطر تلاش هایش پاداش بدهد. همچنین لازم است یاد بگیرید که به فرزندتان به خاطر تلاش هایش برای پیشرفت در درس ها، بهبود ارتباط با دیگران و بهتر شدن رفتار پاداش بدهید. برای این کار تلاش هایش را مشاهده کنید و به او نشان دهید که آنها را می بینید. او را به صورت کلامی تشویق کنید و حتی می توانید از تشویق های مادی هم استفاده کنید. مثلاً خوراکی مورد علاقه را بخرید یا او را برای شام رستوران ببرید.

به وجود آوردن رفتار های خوب

یکی از بهترین راه های تقویت رفتار این است که کاری کنید که به طور مداوم رفتار موجود کودک رفتاری خوب تعبیر شود یا اینکه حداقل راههایی را پیدا کنید که به رفتارش معنا بدهند و عاقلانه به شمار بیایند. داشتن این توانایی که رفتار فرزندتان را رفتاری غیر بیمارگونه معنا کنید از راه های بسیاری به فرزندتان و همچنین به نحوه ارتباط شما به او کمک خواهد کرد. به بیان دیگر آنچه که فرزندتان بیشتر از هر چیز دیگری در دنیا می خواهد و به آن نیاز دارد این است که در کنار او و حامی اش باشید.

وقتی نشان می دهید که حمایتگر او هستید کودک می‌تواند درک مثبتی از خود پیدا کند و این توانایی را که اساس عزت نفس است در خود درونی کند. علاوه بر این او توانایی دفاع و محافظت از خودش را نیز کسب می کند. این مهارت از دو راه به او کمک میکند: اول اینکه قادر خواهد بود خودش را آرام کند و دوم که می تواند روی پای خودش بایستد.

هماهنگ کردن محیط و انتظارات با نیازهای کودک

با در نظر داشتن قدرت تاثیر محیط اطراف و رفتار فرزندتان شاید بهتر باشد ابتدا فکر کنید که چگونه میتوان محیط هایی ایجاد کرد که با تفاوت ها و استعدادهایش متناسب باشند. انتظارات خود را از سطح موقعیت موفقیت فرزندان پایین بیاورید اما باید حساس و دقیق باشید که چه راه هایی با قابلیت های طبیعی او بیشتر تناسب دارد. بسیاری از مشکلات و اختلالات روانی به نظر می رسند می توانند ناشی از ناهماهنگی شدید بین استعدادهای ذاتی فرد و محیطش باشند. مثلاً تصور کنید یک هنرمند در یک شرکت کامپیوتری به برنامه نویسی اشتغال داشته باشد چقدر افسرده می شود.

فرزند شما هم در شرایطی شبیه به این گرفتار شده است. استعدادهایش با روشی که اغلب مدارس محیط های یادگیری خود را شکل می‌دهند تناسبی ندارد. با اینکه شاید تغییر محیط مدرسه عملی نباشد اما می توانید با پرورش همان علایق فرزندتان که در کلاس به آنها پرداخته نمی‌شود شور و اشتیاق او را زنده نگه دارید. از همان ابتدا میتوانید علاقه او را به جهان طبیعت یا سایر حوزه ها جدی بگیرید و شروع به فراهم کردن راهنمایی کنید تا بتواند جایگاه شغلی مورد علاقه اش را بیابد. قاعده کلی برای فعالیت ها و جهت گیری های شغلی او این است که فرزندتان را به کارهایی تشویق کنید که بر نقاط قوتش متکی باشد نه به جبران نقاط ضعفش.

هدایت کردن انرژی زیاد کودک

یکی از علتهای اینکه انرژی زیاد فرزندتان به معضل تبدیل می‌شود این است که به نظر می‌رسد انرژی برای خودش فکر و ذهن دارد. این انرژی در خدمت تکانه یا اشتیاق آشکار نشده کودک است و به سوی اهداف مفید و پربار هدایت نمی شود. مشکل اساسی این است که انرژی بر روی هدف خاصی متمرکز نمی گردد.

شما و فرزندتان می توانید یاد بگیرید که انرژی زیاد او را منبعی با ارزش بدانید. می توانید به فرزندتان کمک کنید تا یاد بگیرد این انرژی را در اختیار و کنترل خود بگیرد نه آنکه اجازه دهد او را به هر سویی بکشاند. اگر شما هم کودک بیش فعالی دارید یا در اطرافیان خود کودکی با این نشانه ها می بینید میتوانید تشخیص را به یک متخصص با تجربه در این زمینه بسپارید. روانشناسان ما در کلینیک مشاوره و روانشناسی همراه می توانند خدمات لازم را به شما در این زمینه ارائه دهند.