حتماً تاکنون متوجه شده‌اید که گاهی کودکان بهانه‌گیری می‌کنند یا برای هر مسئله‌ای زود به گریه می‌افتند و عصبانی می‌شوند. اگر این رفتارها در کودک چندین بار تکرار شود نشانه جدی تلقی می‌شود و باید به فکر درمان بود. واقعیت این است که برخی والدین دنمیانند که افسردگی می‌تواند در کودک هم رخ دهد و تنها مخصوص بزرگسالان نیست. نشانه‌های افسردگی در کودکان با بزرگسالان کمی متفاوت است. برای آشنایی با افسردگی کودکان در ادامه مقاله با ما همراه باشید.
افسردگی چیست؟
برای اینکه فردی مبتلا به افسردگی تلقی شود لازم است یک دوره از افسردگی عمده را تجربه کرده باشد یعنی یک دوره مشخصی از ناراحتی و غم که حداقل دو هفته زمان ببرد. انجمن روانپزشکی آمریکا برای تمایز دوره افسردگی عمده از احساسات زودگذر غم شاخص‌های ویژه‌ای دارد. کسانی که دوره افسردگی عمده را تجربه می‌کنند لازم است از بین ۱۱ نشانه احتمالی ۵ مورد را داشته باشند که حداقل یکی از این نشانه‌ها شامل خلق افسرده و کاهش علاقه یا لذت در بیشتر کارها می‌باشد.
شاخص‌های تشخیصی برای افسردگی عمده
پنج مورد از نشانه‌های زیر که به مدت دو هفته ادامه داشته باشند. از این ۵ نشانه یا بیشتر حداقل یکی باید خلق افسرده یا کاهش علاقه و لذت باشد.
خلق افسرده در کودکان و نوجوانان می‌تواند به صورت زود خشمی باشد.
کاهش علاقه یا لذت در بیشتر کارها
تغییر چشمیگیر در خواب
تغییر در اشتها و وزن
کمبود انرژی یا خستگی شدید
پرتحرکی یا کم تحرکی روانی حرکتی
مشکل در تمرکز حواس
احساس بی‌ارزشی یا گناه
تفکر دائمی در مورد مرگ یا خودکشی
این نشانه ها باعث استرس شدید یا مشکلاتی در عملکرد فرد می‌شود.
نشانه های افسردگی کودکان
توجه کنید که گاهی کودکان ناراحتی و غم خود را از طریق شکایت‌های جسمانی مانند دل درد یا سردرد نشان می‌دهند. کودکان و نوجوانان به جای نشان دادن حالت افسرده معمولی افسردگی را با پرخاشگری و تحریک پذیری بروز می‌دهند مثلاً کودک افسرده احتمال دارد زود خشم، زودرنج، ناراحت و دمدمی مزاج به نظر بیاید. والدین یا بزرگسالان دیگر اگر آشنایی با افسردگی نداشته باشد این کودک را بد اخلاق یا بدقلق می‌دانند. کودک افسرده بی‌لزتی را اینگونه نشان می‌دهد که مثلاً ترجیح می‌دهد دیگر به مهد کودک یا باشگاه نرود، اشتهایش کم یا زیاد شود یعنی اگر ناگهان کودک یا نوجوان وزنش کم شد این خودش یک علامت هشدار دهنده است. در اواخر کودکی و اوایل نوجوانی بیخوابی می‌توانند بهترین پیش‌بینی کننده اختلالات خلقی باشد در حالی که افسردگی در بزرگسالان بیشتر به صورت پرخوابی خودش را نشان می‌دهد.
کودک و نوجوان دارای پرتحرکی روانی حرکتی بی‌قرار هستند و نمی‌توانند یکجا بنشینند یا با سرعت راه می‌روند و با انگشتان یا لباس‌هایشان ور می‌روند. این رفتارها معمولاً هدف خاصی را دنبال نمی‌کنند و نشان دهنده بالا رفتن فعالیت‌های معمولی کودک است. در برخی موارد هم کودک افسرده ممکن است دچار کم تحرکی روانی حرکتی شود یعنی آهسته یا کند باشد و نشستن یک جا را ترجیح دهد.
کودکان معمولا کمتر از یک بزرگسالان از کمبود انرژی شکایت دارند در عوض هنگامی که از آنها خواسته می‌شود با هم سن و سالان خود بازی کنند یا در کارهای خانه به آنها کمک کنند مقاومت دارند. اگر کودکی دائماً با والدینش درگیر شود و پس از آن احساس پشیمانی کند به این می‌اندیشد که دیگر ارزش محبت و توجه آنها را ندارد. کودک و نوجوان افسرده تمرکز حواس پایینی هم دارد و نمی‌تواند در تکالیف مدرسه‌اش دقت و توجه داشته باشد. اگر معلم یا والدین از مسئله افسردگی با خبر نباشند تصور می‌کنند که او افت تحصیلی کرده است و دلیلش حتماً درس نخواندن است.
همزمانی افسردگی و دیگر اختلالات روانی
افسردگی با حالت‌های اضطرابی گره خورده است. حدود ۴۰ یا ۵۰ درصد نوجوان‌های افسرده اختلالات اضطرابی هم دارند. رایج‌ترین اختلال اضطرابی در بین کودکان مبتلا به افسردگی فوبیای اجتماعی یا اضطراب اجتماعی است. این اختلال باعث می‌شود که فرد از اوضاع اجتماعی مختلف به شدت دوری کند و از آن هراسان باشد چرا که تصور می‌کند دیگران به شدت از او انتقاد می‌کنند یا او را قضاوت خواهند کرد. هم افسردگی و هم فوبیای اجتماعی احتمال دارد باعث کناره‌گیری و دوری از اجتماع شود. کودکان و نوجوانانی که این دو اختلال را با یکدیگر دارد نسبت به دیگران در عملکرد میان فردی ناتوانی بیشتری هم نشان خواهند داد.
همزمانی افسردگی و اختلالات رفتاری در کودکان امری شایع می‌باشد. علاوه بر آن حضور همزمان اختلالات خلقی و رفتاری احتمال دارد به دلیل وجود عارضه‌های شدید باشد. همزمانی افسردگی و اختلال بیش فعالی در ۴۵ درصد کودکان و نوجوانان دیده می‌شود. کسانی که هر دو اختلال را با یکدیگر دارند در توجه و تمرکز دچار مشکل می‌شوند و به راحتی حواسشان پرت می‌شود و در انجام تکالیف مدرسه و امتحانات نمره خوبی نخواهند گرفت. حدود ۲۳ درصد کودکان و نوجوانان دچار اختلالات رفتاری هستند. کسانی که مشکلات رفتاری و افسردگی همزمان با یکدیگر هستند غالباً اول مشکلات رفتاری به وجود می‌آید و بعد افسردگی خودش را نشان می‌دهد. در تحقیقاتی روی دانش آموزان کلاس‌های ششم تا هشتم مشخص شده است که حدود ۳۵ درصد پسرهایی که در کلاس ششم فقط اختیارات رفتاری داشتند تا رسیدن به کلاس هشتم هم به افسردگی دچار شدند. بیشتر متخصصین اعتقاد دارند که مشکلات رفتاری کشمکش با همسالان و خانواده را ایجاد می‌کند. این مشکلات کودکان را در خطر گوشه‌گیری، بی ارزش پنداری و افسردگی قرار می‌دهد.
دلیل ایجاد افسردگی
عوامل گوناگونی می‌تواند در ایجاد افسردگی نقش داشته باشد که برخی از آنها شامل موارد زیر می‌شود:
عوامل ارثی
افسردگی در کودکان و نوجوانان تا حدی تحت تاثیر وراثت است. پژوهشی که روی بزرگسالان مبتلا به افسردگی انجام شده نشان داده است که عامل وراثت مهم‌ترین علت ابتلا به این اختلال می‌باشد. علاوه بر این برخی تحقیقات انجام شده روی دوقلوهای یک تخمکی نشان می‌دهد که ۷۰ تا ۸۰ درصد آنها از طریق توارث به افسردگی دچار می‌شوند. متاسفانه مطالعات مربوط به تاثیر وراثت در ایجاد افسردگی کودکان با مشکلات روانشناختی همراه می‌باشد. بیشتر پژوهش‌ها تنها روی تعداد کمی افراد صورت گرفته است. همچنین در این پژوهش‌ها ی تشخیص افسردگی جوانان از روش‌های گوناگونی استفاده شده که این کار مقایسه آنها با یکدیگر را دشوار می‌سازد.
انتقال دهنده عصبی
طبق فرضیه مونامین‌ها دو ناقل در افسردگی نقش ویژه‌ای دارند یکی سروتونین و دیگری نوراپینفرین است. تحقیقاتی در مورد ژن‌ها نشان داده است که ژن‌هایی که مسئول عملکرد سروتونین بودند در ایجاد افسردگی در دختران نوجوان نقش داشتند. محققان اعتقاد دارند ژن‌هایی که فعالیت سروتونین را به عهده دارند در ایجاد افسردگی جوانان نقش دارند هرچند احتمال دارد این ژن‌ها تنها زمانی آثار خود را نشان دهد که در شرایط محیطی خاص قرار بگیرند.
خلق و خو
خلق و خو به آن دسته از پاسخ‌های فیزیولوژیک و عاطفی و رفتاری اطلاق می‌شود که معمولاً کودک به هنگام مواجهه با محرک‌های محیطی نشان می‌دهد. خلق و خو را به خوبی می‌توان از روی عوامل ژنتیک مشخص کرد. با این حال احتمال دارد خلق و خوی کودک در اثر تجربه‌های کودکان در سنین پایین اصلاح شود.
استرس
استرس‌های دوران کودکی می‌تواند با تاثیرگذاری در نظام واکنش بدن به استرس مشکلات روانی زیادی را ایجاد کند. واکنش بدن به استرس را محور سه گانه هیپوتالاموس- هیپوفیز- آدرنال تنظیم می‌کند. وقتی کودک با شرایط استرس را مواجه می‌شود مناطقی در مغز که هیجان‌ها را پردازش و تنظیم می‌کنند (مخصوصاً هیپوکامپ و بادامه)، این محور را فعال می‌سازند. این را بدانید که خطر ابتلای کودکان و افسردگی مستقیماً با تعداد وقایع استرسزای زندگی آنها رابطه دارد. طول وقایع استرس‌ها هم می‌تواند مهم باشد.
عوامل شناختی
الگوهای معاصر افسردگی کودکان و نوجوانان روی نقش شناخت در ظهور و تداوم نشانه‌های افسردگی تاکید می‌کنند. طبق الگوهای شناختی تجربه‌های پر استرس سال‌های اولیه دوران زندگی در طرز تفکر و عقاید کودکان در مورد خود و اطرافیانشان تاثیرات منفی می‌گذارد. این تجربه‌ها در برداشت کودکان از رفتار دیگران و نحوه تفسیر آنها از رویدادها هم تاثیرگذار است.
تعامل با والدین
رابطه کودکان با والدین در ابتلا به افسردگی نقش اساسی دارد. سبک‌های فرزندپروری خاصی که هر کدام از والدین دارند روی احساسات کودکان اثر می‌گذارد. اینکه دلبستگی والدین با فرزندان چگونه است و بهداشت روانی اجتماعی آنها چقدر است اهمیت زیادی دارد. نظریه پردازان دلبستگی اعتقاد دارند که دلبستگی‌های ناایمن در اوایل کودکی، کودک را در مقابل مشکلات اجتماعی و هیجانی دوران بعدی زندگی آسیب پذیر می‌سازد. در واقع طبق تحقیقات و پژوهش‌ها بین دلبستگی نا ایمن و مشکلات خلقی کودکان و نوجوانان رابطه معناداری وجود دارد.
تعامل با همسالان
پژوهشگران نقش همسالان در افسردگی کودکان و نوجوانان را بررسی کردند. هری سالیوان اهمیت رابطه با همسالان را در بهداشت روانی کودکان بیان کرده است. طبق اعتقاد او کودکان در اواخر دوره کودکی و در طول دوره نوجوانی توانایی همدلی و استقلال هیجانی را توسط دوستی با دیگران می‌آموزند. پژوهش‌ها نشان داده است که پذیرفته شدن در گروه‌های مختلف همسالان برای خودشناسی و بهداشت روانی کودک اهمیت زیادی دارد. بنابراین کودکانی که از سوی همسالانشان پذیرش نمی‌شوند یا مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند با احتمال بیشتری به افسردگی مبتلا می‌شوند. هم پرخاشگری فیزیکی و هم پرخاشگری کلامی می‌تواند در دخترها و پسرها باعث افسردگی شود.
درمان کودک افسرده
درمان‌های مختلفی این روزها برای افسردگی کودکان و نوجوانان وجود دارد. گام اول برای هر درمانی این است که ابتدا رابطه با والدین بهبود پیدا کند. همچنین اگر که خود والدین دچار افسردگی شود لازم است که اول اختلال خودشان درمان شود و سپس سراغ کودک بروند چرا که روحیات و خلق والدین بر روی فرزندشان تاثیر مستقیمی دارد. درمان‌های رایج برای افسردگی کودک شامل:
آموزش خانواده
گاهی والدین نشانه‌های افسردگی را در کودکانشان جدی نمی‌گیرند و آن را به پای مسائل دیگری می‌گذارند مانند لجباز بودن کودک یا… در حالی که ابتدا لازم است به آنها آموزش داده شود که افسردگی چه تاثیراتی روی جسم و روان و افکار می‌گذارد. اعضای خانواده لازم است که نحوه کمک به کودک افسرده را هم بیاموزند تا بتوانند در مواقع ضروری در بهبود حال او نقش ایفا کنند. درمانگر با تجربه همیشه در جلسات درمانی از اعضای خانواده کودک هم استفاده می‌کند.
روان درمانی
افسردگی کودکان هم مانند بزرگسالان روی شناخت و باورهای آنها تاثیر می‌گذارد و باعث تیره و تار شدن دنیای درونشان می‌شود. بنابراین روانشناس کودک با توجه به سن او، افکارش را ارزیابی می‌کند و سعی می‌کند که افکار و عقاید جدیدی را جایگزین آنها کند.
بازی درمانی و هنر درمانی
یکی از راه‌های مناسب برای درمان افسردگی کودکان مخصوصاً در سنین زیر ۸ سال بازی درمانی است. این روزها بازی‌های گوناگونی برای بهبود خلق و خو در کودکان وجود دارد. همچنین بازی‌های مختلف و شیوه‌های هنری گوناگون مثل قصه، عکاسی، نقاشی، نمایش و… در برون‌ریزی کودک و درمان افسردگی او موثر است.
کلام پایانی
در مقاله امروز متوجه افسردگی کودکان و نشانه‌های آنها شده‌اید. به این نکته توجه کنید که افسردگی در کودکان با بزرگسالان متفاوت است و نشانه‌هایش به گونه‌ای است که هر فردی به راحتی متوجه آن نمی‌شود. این کار باید توسط یک متخصص کودک انجام شود. اگر شما هم متوجه تغییراتی در رفتارهای کودکتان شده‌اید توصیه می‌شود که در اسرع وقت از یک مشاور کودک کمک بگیرید.
