انواع مکانیسم های دفاع روانی

مکانیسم های دفاعی چه معنایی دارند؟ قوانین اجتماعی و اخلاقی و خیلی از موارد درونی و بیرونی می تواند در ارضای نیازهای ما ممانعت ایجاد کنند. یک نوع تعارض بین آنچه فرد می خواهد و آنچه لازم است انجام دهد زندگی را به یک میدانی برای جنگ تبدیل می کند. آنچه به عنوان مکانیسم های دفاعی استفاده می کنیم مانع آگاه شدن از احساسات ناخوشایند مان می شود. در جلسات درمانی درمانگر سعی می‌کند تا از احساسات کسانی که آنها را درمان میکند سر در بیاورد و همچنین کمک می کند ریشه خیلی از اختلالات هیجانی را که ناشی از دفاع و یا ترکیبی از دفاع های مسئله‌ساز است پیدا کند. برای آشنایی با برخی از مکانیسم های دفاعی ادامه مقاله را از دست ندهید.

تعریف دفاع و عواطف ناخوشایند

دفاع ها آن دسته از اقدامات روانی محسوب می‌شود که مضامین عاطفی نامطلوب را از حیطه هوشیاری به بیرون هدایت می کنند. عواطف ناخوشایند شامل مواردی همچون اضطراب، افسردگی و خشم می شوند و اضطراب ترکیبی است که احساس نامطلوب در کنار تفکری ناخوشایند است که خبر احتمال وقوع رویداد وحشتناکی در آینده می دهد. افسردگی حس ناخوشایند در کنار تفکری ناخوشایند درباره رویداد ناگوار است که قبلا رخ داده است. خشم دربرگیرنده یک حس ناخوشایند به علاوه تفکر درباره تخریب کردن چیزی یا شخصی است. مضمون و محتوای فکری و عاطفی هر یک از این عواطف احتمال دارد ریشه در مراحل سنین اولین رشد تا زمان حال باشد که ممکن است بر پایه ی رویدادهای واقعی زندگی، تخیل یا ترکیبی از این دو شکل گرفته باشد.

انواع مکانیسم های دفاعی

برخی از رایج ترین مکانیزم های دفاعی که افراد در زندگی از آن استفاده می کنند شامل موارد زیر می شود:

انکار

انکار به شیوه‌ای از کار روان گفته می‌شود که در آن واقعیت تحریف می گردد. هنگامی که می گویند فردی واقعیت را انکار کرده است یعنی اینکه آن فرد با استفاده از این دفاع دیگر مجبور نخواهد بود با واقعیت مواجه شود. در اینجا باید بین دو دسته از افراد یعنی کسانی که در آزمون واقعیت اختلال دارند مانند افراد روان پریش و کسانی که قادر به دیدن و درک واقعیت نیستند تفاوت قائل شد چراکه دسته دوم با غالب شدن تعارض از واقعیت رویگردان می شوند. انکار مستقیم یعنی حاشا کردن یک واقعیت بر خلاف وجود شواهد فراوان از واقعیت داشتن آن.

غالبا در بسیاری از کلینیک ها و به طور رایج با مکانیسم دفاعی انکار مواجه می‌شوید. الکلی های افراطی اغلب نه تنها شدت اعتیاد خودشان را کوچک جلوه می دهند بلکه احتمال دارد این اجازه را به بقیه ندهند که واژه معتاد را در مورد آنها استفاده کنند. انجمن الکلی های گمنام از نظریه دفاع های ناخودآگاه در رویکردهای اولیه خود در خدمت به الکلی ها استفاده کرده و افراد الکلی را قانع می‌کنند که نه تنها معتاد هستند بلکه واقعیتی به نام اعتیاد را انکار کرده اند. نوع دیگر انکار انکار با افکار ذهنی می باشد یعنی اصرار بر حفظ باوری نادرست جهت روبرو نشدن با واقعیت های وحشتناک. اعتقاد به اینکه هر کسی در درون خودش خوبی هایی دارد حتی اگر آن شخص به دختر پنج ساله تجاوز کرده و آن را به قتل رسانده باشد مستحق کمک است!

دو نیم سازی

افرادی که از روانپریشی یا ساختار شخصیت مرزی رنج می برند دوست دارند تا بعضی از مردم را در ردیف افراد کاملاً خوب و دوست داشتنی و یا کاملاً بد و متخاصم قرار دهند. افراد آشفته روان هر موضوعی را که درون فکنی می کنند به دو قسمت تقسیم می کنند بخش کاملاً دوست داشتنی در برابر نیمه نفرت انگیز و فاسد و بعد دیگران را سپس در محتوای قالبی بخش هایی تقسیم شده دوست داشتنی و نفرت انگیز مورد سنجش قرار می دهند. در نتیجه چنین کسانی معمولاً مهربانی و خشم را به افراد خاصی نسبت می‌دهند و به دستی بزرگ مردم که بالقوه احتمال دارد خصوصیت هایی از هر دو جنبه را داشته باشند توجهی نمی کنند. نیمساز ای به همراه مکانیسم برون فکنی در اشعار کودکانه بیشتر دیده می‌شود مثلاً دختر ها از جنس چی هستند از جنس لطافت و پسرها از جنس سختی و زمختی!

دروغگویی

دفاع دروغگویی دفاعی آگاهانه و حساب شده میباشد. دروغگویی مکانیسم بسیار رایجی می باشد که به راحتی توسط متخصصین بهداشت روانی قابل سنجش است. دروغگویی معمولا یکی از ویژگی‌های مجرمان و خلافکار ها بوده و به طور شایعی به همراه سرزنش فرافکن و دلیل تراشی آشکار می شود. منظور از سرزنش فرافکن این است که شما شخصا مسئول گرفتاری‌های به وجود آمده هستید اما با بی اطلاعی و شانه خالی کردن از مسئولیت بقیه را متهم می کنید.

این مکانیسم در بیشتر خانواده ها به چشم می خورد و غالبا فردی که احساس شرمساری بیشتری دارد با خطاب قرار دادن طرف مقابل خودش را عاری از تقصیر می داند. دلیل تراشی هم به معنای توجیه کردن رفتارهای خود است مانند فردی که از کار اخراج شده و می گوید که آن کار کلاً برای او فایده و درآمدی نداشته است. دفاع دروغگویی و معمولاً در بین نوجوانان و حتی بزرگسالان خجالتی دیده میشوند. دروغ های مصلحتی شاید از لحاظ اخلاقی مجاز دانسته شود و به بچه ها آموزش داده شود که از این طریق در برابر خطر ترس از اجتماع مقابله کنند.

واپس زنی

در چنین دفاعی شما محتویات فکری یک عاطفه را به بخش ناهوشیار می رانید. شما متوجه نیستید که چیزی را وا پس زده اید در حالی که برعکس اگر عمداً اتفاقی را فراموش کرده اید می توانید بگویید که سرکوبی اتفاق افتاده است. در حین حمله هراسی افراد از شدت تعریق، تپش قلب و یا احساس دلشوره خود  آگاه هستند اما معمولاً نمی‌توانند افکاری را که باعث آغاز این قبیل واکنش ها میشود به یاد بیاورند.   اکثرا شکایت از این دارند که عصبی هستند. به بیان دیگر آنچه در هشیاری جولان می‌دهد احساس ناخوشایند اضطراب است اما از افکاری که رهاساز این احساسات هستند آگاهی ندارند. به عقیده فروید واپس زنی یکی از چندین دفاع روانی است که در گام بعدی برای کاهش اضطراب شکل میگیرد.

اجتماعی شدن و فاصله گیری

شما از مهارت های اجتماعی خود برای منحرف کردن افکار تان استفاده می کنید. اگر دچار افسردگی شدید برای فرونشاندن احساسات نامطلوب ناشی از آن خود را غرق فعالیت‌های اجتماعی می کنید و یا اگر مشکلی در عزت نفستان دارید سعی کنید خود را متقاعد کنید کسانی هم هستند که شما را دوست دارند. کسانی که در برقراری روابط استرسی می شوند معمولاً از متغیر فاصله گیری به عنوان یک دفاع استفاده می‌کنند. آنها گاهی به آنچه که از آن به عنوان ستاره های دنباله دار یاد می‌شود شباهت دارند. آدمهایی که از الگوی ارتباطی ستاره‌های دنباله‌دار پیروی می‌کنند معمولاً دارای ساختار شخصیت مرزی میباشد. ستاره دنباله دار واقعی به هنگام حرکت در مسیر خود با نزدیک شدن به خورشید گرم و هنگامی که از آن فاصله می‌گیرند و به فضای لایتناهی می‌روند سرد می شوند.

افرادی نیز با خصوصیات ستاره‌های دنباله‌دار پیدا می‌شوند که در چرخه روابط خود با دیگران سرد یا گرم می شوند. آنها وقتی پای ارضای تمایلات جنسی و خودشیفتگی شان می رسد مانند ستاره های دنباله دار که به مدار نزدیکی خورشید می رسد بوی گرم خود را نشان می دهند و از گوشه گیری فاصله می‌گیرند. به هر حال دیر یا زود با پشت کردن به کسانی که به آنها علاقه دارند تغییر وضعیت میدهند یا پا به فضای سرد می گذارند و حداقل برای مدتی آفتابی نمی شوند. تعداد دیگری از مردم به لحاظ هیجانی فاصله خود را از دیگران حفظ می کنند. اجتماعی شدن آنها تا محدوده مدار ثابت می باشد و تنها به منظور رفع برخی از نیازهای خود آن هم با فاصله معینی به اجتماع نزدیک می شوند. معمولاً برای اینگونه افراد اصطلاح اسکیزوئید استفاده می شود.

خشونت فیزیکی

شما به خاطر احساس نامطلوبی که از مخالف دارید آن را رد می کنید تا هرگونه تاثیر آن را بر خود کنترل کرده باشید. موضوع خشونت‌های فیزیکی سابقه‌ای بحث‌انگیز دارد. در جلسات مشاوره ای شاهد اختلالاتی در روابط بین فردی هستید که در این نوع خشونت فیزیکی یکی از اقدامات دفاعی زیانبار به چشم می‌آید. گرچه این مکانیسم در بین مردان کمی بیشتر مشاهده می‌شود اما زنانی هم که بچه هایشان را کتک میزند از این دفاع استفاده می‌کنند. به گفته یکی از روانشناسان خشونت نه یک تخلیه ساده انرژی های ویرانگر و نه صرفا مکانیسم دفاعی است که هدف آن صیانت نفس باشد. در برخی موقعیت‌ها افراد به این دلیل از خشونت فیزیکی به عنوان یک ابزار استفاده می‌کنند که اجازه ندهند دیگران کوچکترین نفوذ یا تاثیری روی آنها داشته باشند.

رک بودن

علاقه وافر به رک بودن فرد را از پی بردن به آن حقیقت محض که ناشی از خصومت های پرخاشگرانه نهفته در درونش است دور نگه می دارد. رک بودن می‌تواند به شکل گیری رفتار کلامی زننده کمک کرده و به تدریج به صورت یکی از اعمال نیمه هوشیار در بیاید. به بیان دیگر تبدیل به واکنش اتوماتیکی می‌شود که چندین دفاع دیگر را تحت پوشش قرار می‌دهد. فرد رک گو احتمال دارد ناجوانمردانه افراد را به خاطر کار اشتباهی که انجام دادند مورد حمله قرار دهد. همیشه این امکان وجود دارد که مردم اشتباه کنند اما در این میان افراد رک خطای فرد را اغراق‌آمیز جلوه می دهند و با این کار احساسات و عواطف آنها را جریحه دار می کنند. مشخص است اگر فردی با شجاعت تمام رو در روی کسانی که با آبروی او بازی می کنند بایستد نشان دهنده تندرستی روانی او است. در اصل کسانی که نمیتوانند در برابر افراد استثمارگر استقامت کنند نیاز به مشاوره دارند اما رک بودن چند نوع دوستانه و چه از نوع زننده آن اگر به صورت مکرر و اتوماتیک مورد استفاده قرار بگیرد می تواند کاملاً غیر انطباقی تلقی شود.

آرمانی ساختن

ممکن است شما از فرد به خصوصی این تصویر را دارید که مهمتر از هر فرد دیگری است اما چنین چیزی حقیقت ندارد. افراد به دلایل گوناگونی احتمال دارد که فرد را آرمان سازی کنند. یکی از دلایل آن فرافکنی خودشیفتگی از نظر فروید بود که برای فرونشاندن احساس شرم ناشی از بی کفایتی خود میباشد. دلیل دیگر آن پیوند تصاویر بزرگ پنداری خود با تصورات آرمانی از والدین است. این قبیل افراد با بزرگ نشان دادن خود دیگران را به اشتباه انداخته و گزافه گویی های تحریف شده از ارزش های دیگری دارند. دلیل دیگر هم می تواند به علت عشق ورزی به منظور تجربه کردن ناملایمات زندگی باشد و در نهایت اینکه آرمانی ساختن به علت انتقال باشد. به گفته فروید آنها شخص دیگر را در حدی می بیند که دارای خصوصیات یک والد بوده و در مقام کودکان او را آرمانی می سازند تا از این طریق ناملایمات اخیری که با والدین خود داشتند را به بوته فراموشی بسپارند.

تصعید یا والایش

شما در چنین شرایطی با پرداختن به فعالیت‌های ثمربخش که بخش زیادی از آن به صورت نمادین بیانگر تخیلات تان هستند در برابر تکانه های جنسی و یا تخیلات ویرانگر از خودتان دفاع می‌کنید. هیچکسی هم اطلاعی از این تخیلات ندارد حتی خودتان. با آنها در میان این تخیلات با سربلندی و با گرایش های سالمی سر بیرون خواهید آورد. والدین و معلمان سعی می‌کنند تا دانش‌آموزان مقطع دبستان را با فعالیت هایی مانند هنر موسیقی ورزش یا مجموعه‌ای از این فعالیت‌ها عرق کنند که عقل سلیم به ما می‌گوید پرداختن به آن برای کودکان مفید است. کار درست هم همین است. تمامی این فعالیت‌ها از کانال تخیلات جنسی و پرخاشگری عبور می کنند. به گفته فروید تصعید یا والایش یکی از بهترین مکانیسم های دفاعی و جامعه پسند ترین نوع آن محسوب می شود. تصور کنید بزرگسالی که علاقه به چاقو دارد به جای آن که با استفاده از آن فردی تبهکار شود به یک قصاب یا یک جراح مفید برای جامعه تبدیل می شود.

کلام آخر

مکانیسم های دفاعی انواع گوناگون بسیار دیگری دارد که افراد در زندگی خود به دلایل مختلفی و به صورت ناهشیار از آن استفاده می کند. خاصیت مکانیسم های دفاعی این است که واقعیت را تحریف میکنند. ممکن است رفتار ها و یا احساساتی از شما سر بزند که دلیل آن را ندانید. در چنین مواقعی شک نکنید که پای ناخودآگاه و مکانیسم های دفاعی در میان است. آگاه شدن از انگیزه و دلایل رفتار یکی از وجوه خودشناسی محسوب می شود که روانکاوی میتواند در این زمینه موثر باشد. اگر شما هم تمایل دارید از ناخودآگاه خود بیرون بیایید و جلسات روانکاوی داشته باشید می توانید از متخصصان ما در کلینیک روانشناسی همراه کمک بگیرید.