هنگامی که فردی زودرنج یا حساس هست مسائل بسیار کوچک که حتی ممکن است برای خیلی ها عادی باشد او را آزار می دهد. این حساسیت در زندگی و روابط اجتماعی ما تاثیرات منفی خواهد داشت. زودرنجی می تواند باعث شود که دوام افراد برای مقابله با محرک های بیرونی کاهش یابد و با جزئی ترین مشکل از پا در بیاید. برای آشنایی با این صفت شخصیتی و راهکارهای کنترل آن ادامه مقاله را دنبال کنید.
زودرنجی و حساسیت چیست؟
حساسیت و زودرنجی که در اصطلاح روان شناسی تحریک‌پذیری شناخته میشود یعنی اینکه فرد بیشتر از دیگران تحت تاثیر موقعیت ها و رویدادهای خارجی قرار گیرد و دچار هیجانات ناخوشایند می شود. در اصطلاح فارسی هم زودرنج یعنی کسی که زود آزرده خاطر شود و به نوعی نازک نارنجی باشد. چنین فردی در مقابل اتفاقات غیر منطقی و منطقی هم یک واکنش نشان داده و آن استرس زیاد یا خشم و پرخاشگری است. پذیری رسانده و آستانه تحمل او را کم میکند و سبب تهاجمی تر شدن می شود. چنین افرادی فوراً دیگران را مسئول اتفاقات می‌دانند و رفتارهایشان آنها را هم ناراحت می کنند. شما می توانید یک مدیر زودرنج را تصور کنید که چقدر فضای کارش میتواند فرسایشی باشد. یا به پدر و مادر زودرنجی فکر کنید که با ناراحتی های محیط کار و بیرون از خانه می‌خواهند با فرزندان خود ارتباط برقرار کنند می توانید حدس بزنید که با چه اوضاعی رو به رو می شوند.
نشانه های زودرنجی
انتقادات مربوط به خود را نمی پذیرد حتی اگر منطبق با واقعیت باشد.
اغلب اوقات احساس می کند که مورد قضاوت دیگران است.
موقع گوش کردن به اخبار منفی احساس ناراحتی و نگرانی بیشتری از بقیه دارند.
در روابط احساسی بسیار نگران قضاوت و نظرات شریکشان هستند.
در مقابل هر تغییری مقاومت می کنند.
هنگامی که از اطرافیان خود رنجیده خاطر می شوند بلافاصله آنها را ترک می کنند.
به حرفهای دیگران بیش از حد بها میدهند و تابع دستورات آنها هستند.
در برابر اتفاقاتی مثل ترافیک یا دیر آمدن اتوبوس هیجانات منفی بیش از حدی نشان می دهند.
در محیط‌های شلوغ احساس نگرانی و ناراحتی دارند.
از شرایط اجتماعی ناعادلانه جامعه احساس خشم و ناراحتی زیادی دارند.
در کارهایشان بیشتر اوقات احساس گیجی و عدم تمرکز می کنند.
هنگامی که نتوانستند به اهداف خود برسند حس پوچی و بی ارزشی وجود آنها را فرا میگیرد.
دچار اختلالات هراس یا فوبیا می گردند یعنی ترس شدید و غیر منطقی از یک چیز یا یک موقعیت
روال عادی زندگی آنها دچار تغییرات پرچالش شده و استرس و بی قراری بر آنها چیره می شود.
دائماً زندگی خود را با دیگران مقایسه می کنند و در حسرت و ناراحتی به سر می برند.
همیشه ترس از طرد شدن از سوی دیگران را دارند و حتی اگر مسئله جزئی و پیش پاافتاده رخ دهد آنها را به شدت عذاب میدهد.
عوامل ایجاد زودرنجی و حساسیت
آنچه که باعث تحریک پذیری در بزرگسال و کودک میشود عوامل مختلفی است که با شناسایی آن ها راحت تر می توانید حساسیت خود را مدیریت کنید:
استرس
گذراندن یک دوره استرس زا می تواند سبب بروز زودرنجی شود. هنگامی که فردی یک رویداد استرس های زندگی همچون مشکلاتی در مدرسه، کار، آسیب و غم و اندوه را دارد احتمال دارد که نتوانسته به راحتی احساسات خود را کنترل کرده و تحت تاثیر آنها قرار بگیرد. این افراد نسبت به بقیه حساس تر شده و دوره های بلند مدت استرس می تواند در آنها خستگی عاطفی را ایجاد کند.
افسردگی
آمار و گزارشات نشان داده است که افسردگی رایج ترین مسئله روانی در خیلی از جوامع به شمار می رود. افسردگی در طیف گسترده ای از نشانه ها نمایان شده و سبب خستگی و تحریک پذیری دائمی میگردد. یکی از نشانه های اولیه افسردگی تحریک پذیری زیاد است. تحریک پذیری در مردها می تواند به شکل مصرف مواد یا حملات پرخاشگرانه و انجام کارهای خطرناک دیگر همراه شود. طبق نظر انجمن روانپزشکی آمریکا کسی که علائم زیر را به مدت دو هفته یا بیشتر داشته باشد دچار افسردگی است و لازم است اقدامات درمانی انجام دهد:
احساس گناه، بی ارزشی یا ناامیدی، از دست دادن علاقه به کارهای لذت بخش و خستگی، نبود تمرکز یا مشکلاتی در حافظه، سردرد، مشکلات گوارشی، تغییر در اشتها و داشتن افکاری در مورد آسیب به خود.
اضطراب
اضطراب در در موقعیتهای تنشی در زندگی همچون مشکلات مربوط به کار، مدرسه، دانشگاه یا گذر از تغییرات مهم زندگی رخ داده و با از بین رفتن شرایط استرس زا برطرف میشود. اگر کسی دچار اضطراب یا نگرانی بیش از حد به مدت شش ماه یا بیشتر شود دچار اختلال اضطراب فراگیر است که سالانه افراد زیادی را درگیر میکند. نشانه های اضطراب فراگیر شامل تحریک‌پذیری، تنفس سطحی، تنش در عضلات، مشکل در تمرکز و بخواب رفتن، ضربان قلب سریع و حتی گاهی حملات پنیک می باشد.
کمبود خواب
کسانی که خواب کافی ندارند معمولاً روز بعد تحریک پذیر تر می شوند و این موضوع بیشتر کودکان را اذیت میکند. اگر توجه کرده باشید کودکان که بد خواب یا بی خواب شده اند در هر شرایطی هرچند خوشایند باشد باز هم تندخویی نشان میدهند. طبق تحقیقات بزرگسالان به حداقل ۷ ساعت خواب در شب و نوجوانان به ۸ تا ۱۰ ساعت خواب شبانه و نوزادان به ۱۶ ساعت خواب نیاز دارند. افراد زودرنج می توانند با کارهایی همچون ورزش منظم، تنظیم ساعت خواب خواب و بیداری، اجتناب از خوردن غذاهای سنگین و کافئین دار قبل از خواب، و همچنین حذف وسایل الکترونیکی همچون رایانه و تلویزیون و موبایل از اتاق خواب کیفیت خواب خود را افزایش دهند.
قند خون پایین
پایین بودن قند خون می تواند تاثیرات مختلفی بر سلامت جسمی و روانی انسان بگذارد. افرادی که دچار دیابت یا بدون آن هستند اگر چند ساعتی غذا نخورده باشند دچار افت فشار خون می شوند. نشانه های قند خون پایین شامل سردرد، خواب آلودگی، لرزش، ضربان قلب سریع، مشکل در تمرکز و احساس سرگیجه می باشد. علاوه بر این ممکن تعریق زیاد شبانه و کابوس هم سراغ انسان بیاید.
سندروم پیش از قاعدگی
سندروم پیش از قاعدگی یکی از رایج ترین دلایل حساسیت و زودرنجی در زنها است. این سندروم بسیار رایج است و بیش از ۹۰ درصد افراد نشانه های آن را در یک یا دو هفته پیش از قاعدگی بروز می دهند. اگر فردی قبل از عادت ماهیانه تحریک پذیری زیاد و احساس غم و اندوه و استرس را گزارش کند یعنی که احتمالاً دچار اختلال پیش از قاعدگی شده است و این وضعیت در ۵ درصد از زنان را در سن باروری اثر می گذارد.
راههای کاهش حساس بودن
اگر به دنبال این هستید که زودرنجی و حساسیت خود را کاهش دهید بهتر است به موارد زیر توجه کنید:
منبع ناراحتی را کشف کنید
بهترین راه برای کاهش زود رنج این است که شما بفهمید برای چه چیزی ناراحت هستید و چگونه باید با آن برخورد کنید. این که بدانید دقیقا چه عاملی سبب ناراحتی شما شده است در کاهش شدت هیجانات تان بسیار موثر است. بهتر است بدانید اولین بار چه کسی این موضوع را به شما گفته و سبب ناراحتی تان شده است. بهتر است بدانید که خیلی از مسائل که سبب زودرنجی شما می شوند و به خاطر آن عکس العمل های ناگهانی نشان می دهید در اصل مسائل پیچیده نیستند. بنابراین اگر منبع ناراحتی خود را کشف کنید راحت تر می توانید در دفعات بعد آرام تر با مسائل برخورد کنید بدون آنکه سبب ناراحتی خود و دیگران شرایط شوید.
یاد بگیرید که احساسات خود را کنترل کنید
کنترل احساسات یعنی کنترل کردن افکار و رفتارهای خودتان که اهمیت زیادی در زندگی تان دارد حتی اگر فرد حساسی نباشید این تکنیک را باید به عنوان یک اصل اساسی بیاموزید. روانشناسان سالهاست متوجه شده اند که افکار انسان تاثیر مستقیم و نافذی بر روی احساسات و اعمال او دارد. بنابراین اگر بتوانید به تدریج با مراجعه به روانشناس کنترل هیجانات خود را بیاموزید بهتر می‌توانید در مواجهه با رویدادهای مختلف عکس العمل مناسب نشان دهید. این را بدانید که مدیریت هیجان و احساس کار آسانی نیست و ابتدا باید آنها را شناسایی کنید تا راحت تر بتوانید حساسیت خود را نسبت به مشکلات کمتر کنید.
ذهن آگاهی را انجام دهید
ذهن آگاهی یعنی تمرکز کامل و زمان حال بدون نگرانی در مورد آینده یا گذشته. تحقیقات و مطالعات مختلفی نشان داده است که ذهن آگاهی می تواند تاثیر مستقیم و خوشایندی بر احساسات منفی انسان بگذارد و در تنظیمات عاطفی نقش مهمی ایفا کند. اگر می خواهید حساسیت خود را مدیریت کنید بهتر است خودآگاهی را در خودتان تقویت کرده و تمرینات مدیتیشن را انجام دهید. این را بدانید که این فرآیند زمان‌بر است و با یکبار انجام دادن نمی توانید در خودتان معجزه کنید بلکه هر کاری نیاز به تداوم و پایداری دارد.
نوشتن روزانه خاطرات
نوشتن روزانه خاطرات راهی مناسب برای کسب آگاهی و ادراک بیشتر در مورد هیجانات و عکس العمل در مقابل رویدادهای زندگی میباشد. علاوه بر این نوشتن احساسات ت راهی برای تخلیه هیجانی و کنترل آنها است. پس سعی کنید دفتری را برای این کار اختصاص دهید و هر روز خاطرات و اتفاقاتی را که احساسات شما را تحت تاثیر قرار می دهد یادداشت کنید.
انتقاد پذیر باشید
انتقاد حتی اگر درست و منطقی باشد باز هم سخت است. شما نمی توانید انتظار داشته باشید که در هر کاری یا هر جمعی هرگز مورد انتقاد قرار نگیرید و این امری محال است. اما راه هایی وجود دارد که می توانید از آنها برای بالا بردن سحر و تحمل خود در برابر انتقاد استفاده کنید. مثلا می‌توانید وقتی ناراحت شده اید از دید دیگری به موضوع نگاه کنید و سعی کنید از دل هر اتفاقی خیر آن را بیرون بکشید. راه های دیگری که می تواند برای تحمل زودرنجی شما مناسب باشد شامل سرگرم شدن برای منحرف کردن حواس خود، شرکت در کارهایی که از آن لذت بیشتری می برید یا انجام دادن کاری برای برانگیخته کردن احساسات متضاد آنچه که دارید مثلا دیدن فیلم کمدی.
با خودتان مهربان باشید
مهربانی با خود راه مهمی برای غلبه بر احساسات ناخوشایند است. سعی کنید بپذیرید که فردی حساس هستید و بدانید که این ویژگی شما ما یک. ضعف است که باید دنبال راه درمانی برای آن باشید. حالا فکر کنید کسی که واقعاً برای او اهمیت دارید شما را بغل کرده است و این شخص میتواند خودتان باشد. با مهربانی با خودتان برخورد کنید و دنبال این باشید که بدانید چه چیزی شما را ناراحت کرده است و آیا ارزش این همه پریشانی و آشفتگی را دارد؟ گاهی بهتر است نقش یک درمانگر یا ناجی را برای خود بازی کنید و به خودتان از دید یک فرد سوم نگاه کنید. حالا می توانید مسائل را بهتر بررسی کنید.
خود را از شر انرژیهای منفی رها کنید
احتما می‌دانید زمانی که دچار حساسیت بیش از حد می شوید همه چیز و همه کس برای تان منفی به نظر می رسد و دوست دارید سر هر مسئله با دیگران جنگ و دعوا راه بیندازید. شما در آن لحظه تمرکز خود را از دست می دهید و نمی‌توانید آرام باشید. در این مواقع بهتر است از فضایی که سبب رنجش شما شده کمی دور شوید و پیاده روی کنید تا کمی اعصابتان آرام شود. انرژی های ناراحت کننده درونتان را با دویدن در طبیعت یا مشت زدن به چیزی بیرون ریخته و مطمئن باشید که حالتان بهتر می شود.
کلام پایانی
در مقاله امروز با موضوع حساسیت و زودرنجی آشنا شده‌اید متوجه شده‌اید که چه راه هایی برای کاهش آن وجود دارد. به این نکته مهم توجه کنید که حساس بودن هر فردی دلایل خاص خودش را دارد و حتی گاهی مسائلی در کودکی و آسیب هایی در آن دوران باعث انباشت هیجانات منفی در ما و زودرنجی میشود. در برخی ها حساس بودن به یک ویژگی شخصیتی تبدیل شده است و سخت تر می توانند خودشان را در شرایط مختلف کنترل کنند. بنابراین در کنار هر راهکاری توصیه می شود که برای گرفتن نتیجه بهتر حتما از یک مشاور و درمانگر باتجربه کمک بگیرید. تیم روانشناسان ما در کلینیک همراه آماده ارائه خدمات به شما هستند.
