متاسفانه این روزها جوانان زیادی درگیر اعتیاد شده‌اند و این مسئله در بین نوجوان‌ها هم رواج پیدا کرده است. اعتیاد نوجوان به انواع مواد مخدر مشکلات زیادی را برای خانواده آینده آنها به وجود می‌آورد و علاوه بر این سلامت جسمانی و روانی آنها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. خانواده برای آنکه بدانید اختلالات مصرف مواد در نوجوانان چیست و آیا درمانی برای آن وجود دارد، ادامه مقاله را دنبال کنید.
اختلالات مصرف مواد چیست؟
افراد زمانی مبتلا به اختلال مصرف مواد تشخیص داده می‌شود که مصرفشان به شکل الگوی مشکل ساز در بیاید و این کار عملکرد روزانه آنها را دچار اختلال کند یا سبب آشفتگی روانشناختی آنها شود. انجمن روانپزشکی آمریکا اصطلاح مواد را برای داروها و موادی استفاده می‌کند که سوء مصرف دارند. ۱۱ طبقه از مواد مانند نیکوتین، ماری جوانا، کوکائین، افیون‌ها، توهم زاها و الکل مشخص شده است. پژوهش‌های انجام شده در مورد اختلالات مصرف مواد در نوجوانان معمولاً بر مشکلات مصرف ماری جوانا و الکل تمرکز کردند.
سوء مصرف مواد عبارت است از الگوی ناسازگارانه مصرف مواد که با تکرار استفاده و اثرات ناخوشایند مرتبط با تکرار مصرف مشخص می‌شود. برای تشخیص سوء مصرف مواد باید استفاده در عملکرد شغلی، تحصیلی و اجتماعی نوجوانان به طور مکرر در طول یک دوره ۱۲ ماه تاثیرات نامطلوبی داشته باشد.
مشکل وابستگی به مواد جدی‌تر از مشکلات سوء مصرف مواد می‌باشد. نوجوانان درگیر وابستگی به مواد دسته‌ای از علائم مرضی فیزیولوژیک، رفتاری و شناختی را نمایان می‌کند. این نشانه‌ها بیانگر آن هستند که آنها به رغم آثار مخرب قابل توجه مواد را استفاده می‌کند. نوجوانانی که وابستگی به مواد دارند مواردی از آشفتگی شدید را همانند نوجوانانی که سوء مصرف مواد دارند نشان می‌دهند اما علاوه بر آنها نوجوانان وابسته به مواد کنترل خود بر مصرف را از دست می‌دهند.
ملاک‌های تشخیصی سوء مصرف مواد
مصرف تکراری مواد که به ناتوانی در برآورده کردن تعهدات مربوط به نقش فرد در خانه مدرسه یا کار می‌انجامد مثل غیبت‌های مکرر یا عملکرد ضعیف مرتبط با مصرف مواد، تعلیق یا اخراج از مدرسه
مصرف دائم مواد در شرایطی که مصرف آنها از لحاظ جسمانی خطرناک است مانند رانندگی با اتومبیل زمانی که فرد تحت تاثیر مواد است
مشکلات قانونی مداوم مربوط به مواد مانند دستگیری یا زندان به علت رفتارهای نامطلوب مرتبط با مصرف مواد
مصرف دائمی مواد علی رغم ایجاد یا تشدید مشکلات بین فردی و اجتماعی متعدد و مداوم تحت تاثیر مواد مانند بحث با اطرافیان در اثر پیامدهای مسمومیت یا درگیری فیزیکی
ملاک‌های تشخیص وابستگی به مواد
الگوی ناسازگارانه استفاده مواد که از لحاظ بالینی به رنج یا آشفتگی چشمگیری بیانجامد و با ۳ یا بیشتر از موارد زیر در یک دوره ۱۲ ماهه رخ دهد:
۱.تحمل که با هر یک از موارد زیر مشخص می‌شود:
الف. نیاز به افزایش چشمگیر مقدار ماده برای رسیدن به مسمومیت یا تاثیر دلخواه
ب. کاهش قابلیت تاثیر با ادامه استفاده همان مقدار ماده
۲.ترک که با هر یک از موارد زیر مشخص می‌شود:
الف. سندروم ترک ویژه برای آن ماده
ب. استفاده از همان ماده برای برطرف کردن نشانه‌های ترک
۳. اغلب ماده با مقادیر بالاتر و در دوره بیشتر از آنچه مورد نظر است استفاده می‌شود.
۴. برای کاهش یا کنترل استفاده ماده میل دائم یا تلاش‌های نافرجام وجود دارد.
۵. برای کسب ماده یا رهایی از تاثیرات آن وقت بیشتری صرف می‌شود.
۶. به علت استفاده مواد وظایف مهم اجتماعی یا شغلی کم می‌شود یا رها می‌شود.
۷. ادامه استفاده علی رغم اطلاع از مشکلات دائم و عود کننده جسمی یا روانشناختی که احتمالاً به علت استفاده ماده ایجاد یا تشدید شده است.
اختلالات روانی همراه با مصرف مواد در نوجوانان
تقریباً نیمی از نوجوانان مبتلا به اختلالات مصرف مواد یا وابستگی به آن حداقل یک اختلال روانی هم دارند. نوجوانانی که مشکل مصرف مواد و مسائل روانپزشکی دارند در مقایسه با کسانی که تنها مشکل مصرف مواد دارند ناراحتی ناراحتی بیشتری خواهند داشت علاوه بر این پیش آگهی بدتری هم نشان می‌دهند.
مشکلات رفتاری
بیش فعالی همراه با کمبود توجه رایج‌ترین اختلال روانی در بین نوجوانان دچار سوء مصرف مواد است. نوجوانان دارای اختلال بیش فعالی لات مصرف مواد نشانه‌های مرضی شدیدتر هر دو اختلال را بروز می‌دهد و در تمام زمینه‌ها تخریب بیشتری خواهند داشت. آن هایی که مواد استفاده می‌کنند به درمان‌های بلند مدت‌تری نیاز دارند و از آنهایی که بیش فعالی ندارند بیشتر در برابر درمان مقاومت دارند. اختلال بیش فعالی و مصرف مواد با اختلالات بی‌اعتنایی مقابله و اختلال سلوک در طول دوره رشد بعدی بیشتر می‌شود. افراد دچار بیش فعالی در تصمیم گیری، حل مشکلات اجتماعی و روابط با همسالان مسائلی دارند که این‌ها ممکن است به طرد از سوی همسالان انزوای اجتماعی و افسردگی منجر شود. نوجوان‌های دارای اختلال سلوک و سوء مصرف مواد معمولا قسمتی از مشکلات آنها به صورت رفتارهای مخرب و تکانشی است.
افسردگی و اضطراب
تقریباً ۲۵ تا ۵۰ درصد نوجوانان دارای مشکلات استفاده از مواد افسردگی دارد. تحقیقات نشان می‌دهد که بیشتر نوجوان‌ها مواد یا دیگر داروها را ابتدا برای غلبه بر افسردگی استفاده می‌کنند در حالی که اختلالات خلقی بعد از آغاز مصرف مواد ایجاد می‌شود. علاوه بر این حضور همزمان افسردگی و اختلالات مصرف مواد گاهی احتمال دارد با عوامل خطرزای روانی اجتماعی و ژنتیک تبیین شود. نوجوانانی که مصرف مواد دارند بیشتر از همسالان عادی خود افکار خودکشی و تلاش برای آن نشان می‌دهند. این احتمال وجود دارد که مواد و دیگر داروها احتمال خودکشی نوجوانان را با ایجاد احساس افسردگی و کاهش بازداری‌های نوجوان در مقابل آسیب به خود و افزایش تصمیمات تکانشی و خطرآفرین افزایش دهد.
همچنین تقریباً ۱۰ تا ۴۰ درصد نوجوانان دارای مصرف مواد استرس را هم همزمان نشان می‌دهند. بعضی اختلالات اضطرابی آغاز ایجاد اختلالات مصرف مواد در نوجوانان هستند مثلاً برخی نوجوان‌ها مواد یا دیگر داروها را برای سازگاری با اضطراب و حذف خاطرات ناخوشایند استفاده می‌کنند و از طرف دیگر سایر اختلالات اضطرابی معمولا پس از ایجاد مصرف مواد شکل می‌گیرند مثل اضطراب فراگیر.
اختلالات روان پریشی
نوجوانانی که دائماً ماری جوانا استفاده می‌کنند در مقایسه با همسالان عادی خود با احتمال بیشتری نشانه‌های مرضی روان پریشی مثل توهم و هذیان را بروز می‌دهند و در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی به اسکیزوفرنی مبتلا می‌شوند. مطالعات و تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف دائمی برخی مواد توهم زا احتمال ایجاد نشانه‌های روان پریشی را افزایش می‌دهد مخصوصاً در بین نوجوان‌هایی که نسبت به اسکیزوفرنی زمینه ژنتیک دارند.
درمان های موثر برای اعتیاد نوجوانان
اعتیاد نوجوانان مسئله‌ای نیست که بتوان به راحتی از کنار آن عبور کرد. والدین باید نسبت به این موضوع هوشیار باشند که اگر در مورد مصرف مواد به نوجوان آموزش و مهارت لازم را ندهند و برنامه‌های پیشگیری را اجرا نکنند، مسائل بیشتری برایشان ایجاد می‌شود.
برنامه‌های پیشگیری اولیه و ثانویه
هدف برنامه‌های پیشگیری اولیه این است که تمام افراد را صرف نظر از آنکه چه میزان در معرض خطر ابتلا به اختلال روانی هستند، در بر بگیرد. برنامه‌های پیشگیری اولیه شامل برنامه‌های مدرسه محور و اجتماع محور هستند. برنامه‌های پیشگیری ثانویه برای نوجوانانی طراحی شده که با خطر ابتلا به مشکلات استفاده مواد مواجه هستند. اینو برنامه‌ها برای دانش آموزان مدارس طراحی شده یعنی کسانی که در حال گذر از دوره کودکی و اوایل نوجوانی هستند. برنامه پیشگیری اکولوژی محور عوامل خطرزای متعدد را به صورت همزمان هدف قرار می‌دهند. اول اطلاعات نوجوان در مورد مصرف و سوء مصرف مواد به دست می‌آید و دوم به والدین در مورد مشکلات مصرف مواد نوجوان و شیوه‌هایی که می‌تواند در کاهش احتمالی مصرف مواد موثر واقع شود آموزش داده می‌شود. اغلب برنامه‌ها بر اهمیت رابطه والد کودک و نظارت بر دوستان و فعالیت‌های کودکان و اعمال محدودیت‌های مشخص ولی متناسب با رشد فرزندان تاکید دارند.
درمان‌های شناختی رفتاری
درمان‌های شناختی رفتاری برای اختلالات مصرف مواد به طور قابل توجهی اثربخش بوده است. در این نوع درمان‌ها متصصان، مصرف مواد مشکل آفرین را رفتار آموخته شده‌ای می‌دانند که سبب تداوم آن شده است. در این روش درمانگر می‌خواهد عقاید نوجوان در مصرف مواد را بازنگری کند و عوامل محیطی و حالات خلقی را که مقدمه استفاده مواد هستند مورد توجه قرار دهد. علاوه بر این از نوجوان خواسته می‌شود که پیامدهای مصرف مواد را بیان کند.
درمان تقویت انگیزشی
متخصصان این حیطه کمک می‌کنند که نوجوان میل و اراده خود را جهت تغییر بالا ببرند. نوجوانان به کمک مجموعه‌ای از مراحل از حالت انگیزه کم به حالت آمادگی بالا جهت تغییر پیشروی می‌کنند. این مراحل شامل مرحله قبل از تصمیم گیری، مرحله تصمیم گیری، مرحله اقدام و مرحله عمل است. درمانگران تقویت انگیزشی هدف اولیه درمان را صرفاً ترک نمی‌دانند. به نوعی اغلب رویکرد کاهش آسیب را استفاده می‌کنند. طبق این رویکرد هدف اساسی درمان کمک به نوجوان برای تعیین مقدار مواد و اجتناب از استفاده آن است که آسیب زیادی دارد.
خانواده درمانی
روانشناسان خانواده درمانی مشکل استفاده مواد نوجوان را یک مسئله خانوادگی می‌دانند. یعنی یک نوجوان باید در بستر خانواده درمان شود. علاوه بر این چگونگی روابط نوجوان با والدین، محیط خانه و آثار مدرسه و همسایگان در مصرف مواد بررسی می‌شود. شیوه‌های درمانی مورد استفاده خانواده درمانی شامل کمک به والدین برای کنترل مصرف مواد در نوجوان و بهبود کیفیت کارکرد خانواده است. در این روش نوجوان همراه با خانواده به جلسات درمانی می‌آید و کیفیت تعامل‌های خانوادگی ارزیابی می‌شود. خانواده درمانگرها غالباً به نحوه حل مسئله پدر و مادر و نوجوانان توجه می‌کنند. آنها می‌خواهند متوجه شوند که والدین چگونه بین خواسته‌های نوجوان برای استقلال و خواسته‌هایش برای راهنمایی در کارها تعادل ایجاد می‌کنند.
کلام پایانی
در مقاله امروز متوجه مسئله اعتیاد در نوجوانان شده‌اید موردی که شاید کمتر در جامعه بررسی شده باشد. هر نوع اعتیادی در بزرگسالی، آغازش در نوجوانی است اگر در این سنین برنامه‌های پیشگیری توسط مدرسه و خانواده اجرا شود جلوی خیلی از آسیب‌ها گرفته می‌شود. بنابراین اگر والدینی مشکوک به استفاده فرزند نوجوانشان از مواد هستند لازم است در اسرع وقت از یک مشاور در این زمینه کمک بگیرند. روانشناسان با تجربه کمک می‌کنند که نوجوان متوجه شود لغزش او یک تجربه مفید است نه علامت شکست. همچنین اگر فرد اختلال روانی هم همراه مواد داشته باشد در طی روند درمانی بهبود می‌یابد.
