نوجوان دوره ای سراسر نیاز را سپری می کند . دوره ای که نیازهای جدید بروز کرده و نوجوان خود را با تقاضاهای نو روانی و جسمی روبرو می بیند. گاهی خود را به دلیل بروز برخی نیازها سرزنش کرده و زمانی دیگر برای یافتن پاسخی مناسب به نیازهایش در دنیایی از ابهام و ندانم کاری ، به همسالان پناه می برد تا شاید بتواند اطلاعاتی درخور نیازش دریابد. زمانی هم خود را به دست اطلاعات متنوع اینترنتی و وبلاگی می سپارد تا از آن مسیر رهنمودهای لازم را دریافت کند. از آنجا که خود هنوز قدرت تشخیص درست از نادرستی را به خوبی دارا نیست ، گاهی در انبوه اطلاعات ، خود را تنها احساس می کند. در این نقطه است که وجود فردی آگاه به مسائل نوجوان ضروری است. از این رو در ادامه مقاله به بیان گوشه ای از نیازهای نوجوان ممی پردازیم و راهکارهای صحیح تامین این نیازها را ارئه می دهیم .
نیازهای دوره نوجوانی
رایج ترین نیازهای دوره نوجوانی شامل موارد زیر هستند:
نیاز به سازگاری با تغییرات بدنی
یکی از نیازهای اساسی نوجوان، فراگیری روش هایی است که در آن بتواند با تغییرات بدنی خود کنار بیاید. نوجوان از رشد ناگهانی و نامتقارن خود شاکی است. هرگاه که به آینه نگاه می کند ، از اینکه صورت بزرگش نسبت با سایر اعضای بدن، خودنمایی می کند احساس بدی دارد. جوش های دوران نوجوانی هم مشکلی است که فکر او را به خود مشغول کرده است. تمایلات جنسی ناشی از تولید هورمون های جنسی هم او را نگران کرده است. درباره دختران نیز بروز دوره عادت ماهانه بدون آمادگی و اطلاع قبلی آنها را گاهی دچار وحشت می نماید. در این مسیر، یکی از بهترین هدیه هایی که همراهان نوجوان می توانند برای او داشته باشند ، دادن اطلاعات اولیه درباره تغییرات بدنی ناشی از بلوغ است. تغییراتی که در اشکال جسمی، جنسی، عاطفی و روانی خود را نشان می دهند. می توان نوجوان را ترغیب به مطالعه کتاب هایی در این باره نمود. آگاهی از این تغییرات، اولین گام سازگاری است.
نیاز به ارتباط با جنس مخالف
یکی از تمایلات نوظهور در دوران نوجوانی، تمایل به ارتباط گرفتن با جنس مخالف است. نوجوان به مقتضای تغییرات فیزیکی و روانی جدیدش، به شدت نیاز به جنس مخالف را در خود احساس می کند تا در سایه ی این ارتباط به آرامش برسد. از این رو مسئله دوستی با جنس مخالف، مشکلی است که بسیاری از نوجوانان و خانواده های آنان را دچار مشکلاتی کرده است. هدف دختران از اینگونه ارتباطات، تامین نیازهای روانی و هدف عمده پسراناز ارتباط با جنس مخالف ، تامین نیازهای جنسی و بدنی و نیاز اثبات توانمندی در مسیر برقراری این ارتباط است.
نیاز به رهایی از وابستگی و قیدهای کودکانه
نوجوان تلاش می کند تا هم وابستگی های دوران کودکی و هم حالات و قید و بندهای دوره قبل را از خود دور کرده و به عنوان یک فرد بزرگسال در نگاه دیگران پذیرفته شود. در این مسیرگاهی با حالت های متعارض و طنزگونه ای از نوجوان روبرو می شوید که در آن هم ادعاهای یک بزرگسال و هم حالت های یک کودک مشاهده می شود. در تحقق این نیاز نوجوان لازم است فرصت هایی برای مسئولیت پذیری و بروز توانایی های جدید نوجوان در اختیار او گذاشته شود تا این نیاز به شکل طبیعی و درست شکوفا شود. بهتر است خانواده نوجوان او را بسان یک فردی که می تواند در تصمیم گیری خانوادگی نقشی داشته باشد ببیند و به نظرات او اهمیت بدهد.
نیاز به مهرورزی و مهرطلبی
نوجوان برخلاف آنچه که وانمود می کند، بیش از هر زمانی تنشنه محبت است. او از سویی شخصیت مستقل را نمایش می دهد و از سوی دیگر ، عطش مهرطلبی خود را به خوبی نمی تواند ابراز کند . در این شرایط، همراهان آگاه نوجوان لازم است محبت و توجه به او را با رعایت مقتضای سنی وی ابراز دارند. یادآوری این نکته ضروری است که شکل محبت کردن به نوجوان با کودک متفاوت است. یعنی نوجوانی که با او در ارتباط هستید، الان نیازمند نوازش شما نیست ، بلکه منتظر درک شدن از سوی شما و در اختیار گذاشتن فرصتی برای ارائه دیدگاه های خود است. او تلاش می کند تا توجه شما را به شرایط کنونی اش جلب نموده و فرصتی را برای ابراز وجود به دست آورد .
نوجوان در تکاپوی به دست آوردن مقبولیت است . انتظار دارد تا شما او را بپذیرید و درباره جنبه های مثبت وی برخوردی مناسب و ستایش گونه داشته باشید. همچنین نوجوان در کمین لحظه ای است که بتواند محبت خود را به شما با فعالیتی که خوشایند شماست ، ابراز کند. از این رو لازم است با هوشیاری بیشتر چنین فرصت هایی در اختیار وی نهاده شده و روحیه مهرورزی او به شکل مناسبی تامین و سیراب گردد.
نیاز به خودنمایی و مهم جلوه کردن
نوجوانی دوره ای است که در آن خودنمایی موج می زند. یک نوجوان برای متفاوت بودن خود هزینه زیادی می کند ، به ویژه زمانی که نتواند مهم بودن خود را به شکلی مثبت و جامعه پسند ارائه کند. اینجاست که ظاهر عجیب او شما را به شگفتی وا می دارد و گاهی همین سر و وضع ظاهری باعث طرد او از مجموعه می شود. آرایش و رسیدن افراطی به سر و صورت خود نمونه ای از این تغییرات ظاهری وی است. مبالغه گویی و ادعاهای بیشتر از توان یک نوجوان نیز وسیله ای برای تامین این نیاز درونی است.
روی آوری به سیگار برای اثبات استقلال و بزرگ شدن نیز در مجموعه شگردهای منفی نوجوان دیده می شود . در چنین شرایطی خوب است که همراهان نوجوان ، با شناخت تمایلات و استعدادهای فردی مورد نظر خود ، زمینه بروز و شکوفایی آن توانایی را در او ایجاد کنند و از این طریق مانع ابراز منفی وی را بگیرند. به عنوان مثال نوجوانی که از صدای خوب برخوردار است، می تواند در زمینه شکوفایی این استعداد تشویق شود .این روش موجب هدایت استعدادها به سمت تعالی و بهره وری صحیح می گردد.
نیاز به فراگیری آداب و مهارت های اجتماعی
یکی از دغدغه های نوجوان، فراگیری آداب اجتماعی و مهارت های مورد نیاز اجتماعی است. او که تا چندی پیش در جمع خانواده و جامعه خیلی جدی گرفته نمی شد، اکنون با تشابهی که به بزرگسالان پیدا کرده و با القابی چون خانم و آقا مورد خطاب واقع می شود، مایل است رفتارهای اجتماعی خود را همزمان با موقعیت جدیدش ارتقا بخشد. او مایل است مهارت های اصلی زندگی همچون معاشرت، ارتباط، قاطعیت، ابراز وجود، تصمیم گیری، برنامه ریزی و مدیریت زمان را بیاموزد. همراهان می توانند هم با آموزش مهارت های مورد نیاز و هم با معرفی و در اختیار گذاشتن منابع مطالعاتی یا سایت های مورد تایید نوجوان را یاری نمایند.
نیاز به اعتماد به نفس
دلایل متعددی در طول زندگی سبب کاهش خودباوری در افراد می شوند که به برخی از آن ها اشاره میشود:
سبک تربیتی ناصحیح
سبک تربیتی بر اساس دو محور حمایت و توقع والدین از فرزندان تنظیم می شود. والدینی که در این دو محور تعادل برقرار نکرده باشند، احتمال پرورش فرزندانی حقیر و با خودباوری ضعیف در آن ها می رود. در سبک تربیتی نادرست از اهرم هایی مانند مقایسه، تبعیض،زورگویی به فرزندان، تنبیه، کنترل شدید ، وابسته نگه داشتن فرزندان به جای مستقل پروری آن ها ، مجادله، حمایت افراطی از فرزندان و مانند آن دیده می شود که کودک را از دسترسی به کشف واقعی خویش دور ساخته و دچار مشکل می کند.
شکست و محدودیت
کسانی که تجربه شکست در زمینه های مختلف زندگی داشته اند، از جهت میزان خودباوری در سطح پایین تری قرار دارند. این افراد به دلیل ناکامی های پی در پی و محدودیت هایی که سد راه آن ها بوده است ، نتوانسته اند به خود واقعی شان نزدیک شده و به اندازه کافی تجربه اندوزی نمایند. شکست زیاد سبب می شود فرد گمان کند به اندازه کافی توانمند نیست و به همین دلیل در تصمیم های بعدی خود قبل از هر چیزی ناکامی را در ذهن خود تداعی می کند و مانع پذیرش موقعیت های جدید از موفقیت است. این عوامل گاهی می تواند در نوجوان افسردگی ایجاد کند.
بدبینی نسبت به زندگی
نگرش منفی نسبت به زندگی،تحصیل،محبت ، تلاش برای موفقیت، بیهوده انگاری همه برنامه ها به دلیل نگاه منفی نسبت به نتیجه ، سبب می شود فرد از خودباوری کافی برخوردار نشده و انرژی روانی خود را در مسیر ناکامی هزینه نماید.
تصویر نادرست از خود
افرادی که به دلایل گوناگون مانند قضاوت های نابجای والدین و اطرافیان ، ناتوانی در کنترل رفتارهای ناپسند و مانند آن دچار منفی نگری نسبت به خود شده اند ، در معرض کاهش خودباوری هستند . به این تصویر ناصحیح از خود به عنوان خودپندارنده منفی یاد می شود، که باعث می شود فرد خود را شخصی ضعیف ، ناتوان ف محکوم به شکست ، بد و ناکارامد تصور کند.
در راستای بهبود وضعیت اعتماد به نفس در نوجوانان ، می توانید نکات زیر را به آنان آموزش دهید :
*این حقیقت را بپذیرید که فرد ممتازی هستید و می توانید به اهداف خود برسید.
*آگاهی خود را توسعه دهید و خود را از اشتباهات محضی که شما را از به کارگیری نیروی نامحدودتان باز می دارد ، برهانید.
*در ذهن خود موفقیت را بپرورانید و مجسم کنید نه شکست را. این تصویر ذهنی مثبت از خود، نقش بسزایی در موفقیت شما خواهد داشت.
*تلاش های کوچک و مشخص را برای هر رویایی که در سر دارید یادداشت کنید و نیز دوره معینی را با پایان مشخص در نظر بگیرید.
*خوش بین باشید و خود را از ناامیدی دور سازید.
*مهم ترین کلید اعتماد به خود این است که دائما تلاش کنید.
*افراد موفق را پیدا کنید و از آن ها بیاموزید.
*اراده و روحیه ی انتقادپذیری را در خود تقویت کنید .
*در فعالیت های اجتماعی بیشتر شرکت کنید.
*توانایی و استعدادهای اخلاقی،علمی، هنری، ورزشی و… را در خود افزایش دهید.
*عوامل شکست در کارها را بررسی کنید.
*سعی کنید برای انجام هر کاری انگیزه داشته باشید و هدف خاصی را در نظر بگیرید.
*از کارهایی که می ترسید، به مرور زمان و سنجیده خود را در آن بیاندازید تا ابهت آن شکسته شده و در اثر تکرار برایتان عادی گردد.
*فعالین منظم ورزشی نفش مهمی در افزایش اعتماد به نفس شما خواهد داشت .
*به گونه ای برنامه ریزی کنید که موفقیت های کوچک را پی در پی تجربه کنید. هر موفقیت گامی در جهت افزایش اعتماد به نفس است.
*از اعمال موفق خود تقدیر کنید.
نیاز به عزت نفس
عزت نفس پایین در نوجوان نیز می تواند باعث آسیب های بسیاری شود. درباره پایین بودن عزت نفس نیز می توان علاوه بر بررسی دلایل آن شیوه های ارتباطی نامناسب والدین ، تصور نادرست نوجوان از خودش ، وجود احساس گناهدر زندگی نوجوان ، با او درباره محتوای فکری اشتباه وی که موجب پایین ماندن عزت نفس شده گفت و گو کنید . باور به چند قانون نادرست سبب دائمی شدن کمبود عزت نفس در انسان می شود:
1-انسان باید کامل و بی عیب باشد.
2-اشخاص باید همیشه به هم کمک کنند.
3-همیشه حق با دیگران است.
4-من به قدر کافی شایسته نیستم ( یا مهارت کافی ندارم ).
5-مردها هرگز نباید گریه کنند.
6-اگر صد در صد کارم خوب نباشد ابدا آدم خوبی نیستم.
7-اگر اشتباهی بکنم هرگز خودم را نمی بخشم.
8-وقتی بفهمند که چقدر بد هستم مرا از خود می رانند.
9-نباید با مسائل خود دیگران را به زحمت انداخت.
10-من اینطوری هستم، کار دیگری نمی توانم بکنم.
کلام آخر
نوجوانی یکی از حساس ترین دوران زندگی یک فرد می باشد که تاثیر زیادی بر آینده او می گذارد. در این سن غالبا والدین به دلیل شناخت ناکافی از نیازهای فرزندشان ممکن است تعارضاتی را با او تجربه کنند که در چنین شرایطی توصیه می شود حتما از یک مشاور آگاه و کارآمد کمک بگیرند.
