یکی از مراحل رشد و تحول انسان یادگیری اصول اخلاقی و عمل به آنها است. اگر شما هم به عنوان یک والد میخواهید راه درست تعلیم و تربیت را به فرزندان خود بیاموزید لازم است از همان دوران کودکی تمایز درست از غلط را برایش مشخص کنید. آنچه که به عنوان هوش اخلاقی در این مقاله مد نظر قرار گرفته است دانستن همین اعتقادات اخلاقی و عمل بر اساس آنهاست.
هوش اخلاقی چیست؟
هوش اخلاقی توانایی تشخیص درست از غلط است. این عبارت به معنای برخوردار بودن از عقاید اخلاقی محکم و عمل بر اساس آنها هست طوری که فرد به روشی صحیح و محترمانه رفتار نماید. این استعداد شامل ابعاد مهم از زندگی از جمله توانایی درک رنج انسان‌ها و پرهیز از رفتار ظالمانه تعمدی، مهار هیجان‌های ناگهانی و به تاخیر انداختن کامروایی، گوش دادن به همه ابعاد پیش از قضاوت، پذیرش و درک تفاوت‌ها، شناخت انتخاب‌های ممکن غیر اخلاقی، همدلی، ایستادگی در برابر بی‌عدالتی‌ها و رفتار با دیگران با احترام است. این ویژگی‌ها کمک می‌کنند که فرزند شما تبدیل به یک انسان کارآمد و شایسته شود. این‌ها همان چیزی هستند که هر فردی برای فرزندش می‌خواهد.
نکته مهم این است که بدانید هوش هیجانی آموختنی می‌باشد و هر کسی می‌تواند از دوران کودکی آن را توسط مراقبان و والدین خود بیاموزد. هرچند این اصول در زمانی که کودک هنوز به مهارت شناختی دست پیدا نکرده است کمی دشوار است اما در همان زمان هم برای اولین بار می‌توان مقدمات عادات اخلاقی مانند تمرین خویشتن‌داری، عدالت و انصاف، نشان دادن احترام، شراکت و همدلی را آموزش داد. در حقیقت تحقیقات در مورد رشد اخلاقی نشان دهنده آن است که کودکان ۶ ماهه به ناراحتی دیگران عکس‌العمل نشان می‌دهند و اصول ابتدایی همدلی را کسب می‌نمایند. یکی از اشتباهات والدین این است که برای پرورش توانایی‌های اخلاقی فرزندشان تا سن ۶ یا ۷ سالگی تعلل می‌کنند.
فضیلت هوش اخلاقی
اخلاقی ۷ فضیلت اساسی دارد که باعث می‌شود فرد از بحران‌های اخلاقی و فشارهایی که در زندگی خود به گونه ای اجتناب ناپذیر به آنها روبرو می‌شود عبور نماید. این ویژگی‌ها همان‌هایی هستند که شکیبایی اخلاقی را ایجاد می‌کنند تا شخص در مسیر سالم بماند و به او کمک می‌کند تا به صورت اخلاقی رفتار نمایند.
همدلی
احساس بنیادین می‌باشد که درک احساسات دیگران را برای کودکتان امکان‌پذیر می‌نماید. همدلی باعث می‌شود که کودک نسبت به نیازها و احساسات اطرافیان حساس‌تر باشد تمایل بیشتری برای کمک به آنها نشان دهد، یا سعی کند در کارهای دیگران مداخله مثبت کند و مشکلاتشان را حل کند. لی نوعی مفهوم اخلاقی قوی محسوب می‌شود که کودک را وادار می‌کند تا درست رفتار کند به دلیل آنکه می‌تواند رنج‌های عاطفی را در دیگران متوجه شود و همین امر او را از رفتار ظالمانه باز می‌دارد.
وجدان
نوعی ندای درونی قوی است که به فرزند شما در تصمیم گیری در امر درستی و نادرستی کمک کرده و سبب می‌شود تا در راه اخلاق باشد و در صورت انحراف احساس گناه کند. وجدان کودک شما را در مواجهه با عواملی که بر علیه درستی قد علم می‌نمایند تقویت کرده و او را قادر می‌کند تا حتی در مقابله با وسوسه نفس هم درست رفتار کند. این ویژگی سنگ معنای تقویت عواملی همچون صداقت، مسئولیت پذیری و امانت است.
خویشتن داری
به کودک شما در مهار تمایلات نفسانی کمک کرده و سبب می‌شود که پیش از اقدام به هر کاری فکر کند و در نتیجه به طوری رفتار کند که انتخاب عاقلانه‌ای داشته باشد. خویشتن داری باعث می‌شود که فرد متکی به خود باشد چرا که میداند توانایی مهار کردن امیالش را دارد. علاوه بر این به فرزند شما کمک می‌کند تا از لذت‌های زودگذر عبور کند و به جای آن وجدانش را برای کمک به دیگران بیدار کند.
احترام
احترام فرزند شما را تشویق می‌کند تا ارزش‌های دیگران را درک کند و با آنها با ملاحظه رفتار کند. این ویژگی فرزند شما را وادار می‌کند تا طوری با اطرافیان رفتار کند که دوست دارد با خودش چنین رفتاری شود و به همین علت اساس اجتناب از خشونت و نفرت و بی‌عدالتی را پایه گذاری می‌کند. هنگامی که کودک شما احترام را اصل اساسی زندگیش میداند احتمال بیشتری دارد که به حقوق دیگران توجه کند.
مهربانی
توجه کودک شما را به رفاه و احساسات دیگران جلب می‌کند. با تقویت این ویژگی در فرزندتان او خودخواهی کمتری پیدا می‌کند و بیشتر احساسات بقیه را درک می‌کند و می‌فهمد که مهربانی با دیگران ساده‌ترین کاری است که می‌توان انجام داد. هنگامی که فرزند شما مهربانی نشان می‌دهد به نیازهای دیگران هم بیشتر می‌اندیشد و در کمک به نیازمندان کوتاهی نمی‌کند.
بردباری
این ویژگی باعث می‌شود تا ویژگی‌های مختلف دیگران را درک کرده و آماده پذیرش عقاید و باورهای تازه باشید و به دیگران بدون توجه به تفاوت جنسیتی، نژاد، ظاهر، فرهنگ، باورها، توانایی‌ها یا جهت‌گیری جنسی احترام بگذارید. این فضیلت سبب می‌شود که فرزند شما با احترام و درک رفتار کند و در برابر نفرت و خشم و تعصب مقاومت کند و به افراد بر اساس منش آنها احترام بگذارد.
انصاف
این ویژگی سبب می‌شود که کودکتان عادلانه و منصفانه و بی‌طرفانه با دیگران رفتار نماید و با رعایت قانون و نوبت و شراکت با دیگران بازی کرده و پیش از قضاوت همه امور را بسنجد. چرا که انصاف می‌تواند حساسیت اخلاقی کودک را بیشتر کرده و به او این شجاعت را بدهد تا از کسانی که در حقشان بی‌عدالتی شده دفاع کند و خواهان این باشد که با همه یکسان رفتار شود.
راهکار تقویت هوش اخلاقی
برای پرورش هوش اخلاقی در کودکتان لازم است به موارد زیر توجه کنید:
الگوی مناسبی برای فرزندتان باشید
طبق تحقیقات و مطالعات کودکان بیشترین تاثیر را از افرادی می‌گیرند که عمیق‌ترین وابستگی را به آنها دارند. احتمال زیادی وجود دارد که آنها از باورهای اخلاقی شما تقلید کند. یکی از بهترین راه‌های پرورش اخلاقیات در فرزندتان این است که خودتان این اصول اخلاقی را داشته باشید تا قدرت تاثیرپذیری فرزندتان از اصول اخلاقی چند برابر شود. بهتر است که رابطه صمیمانه و سرشار از عشقی با او داشته باشید و با محبت و احترام با کودک خود رفتار کنید تا او همه رفتارها را با شما نشان دهد.
از پرسش‌ها و استدلالات اخلاقی استفاده کنید
طبق گفته توماس لیکونا پرسش کردن یکی از قوی‌ترین ابزارهای والدین برای تقویت هوش اخلاقی در کودکشان است. طبق گفته او سوال‌های صحیح می‌تواند باعث شود که توانایی درک دیدگاه دیگران و درک پیامدهای رفتار خود در کودک تقویت شود و به تدریج باید کودکان آموزش ببینند تا از خودشان سوال بپرسند که آیا رفتارشان مناسب بوده است یا خیر. مثلاً یک والد می‌تواند از کودکش سوال کند که” اگر در کلاس همه تقلب کنند چه می‌شود ؟”.
قانون‌های مناسبی را وضع کنید
گذاشتن این قانون‌ها به فرزند شما اصول اخلاقی را می‌آموزد. مثلاً یکی از راه‌های آموزش خویشتن داری این است که به فرزند خود یاد دهید زمانی صحبت کند که بر خودش مسلط است و اگر احساس می‌کند ممکن است کنترل خودش را از دست بدهد زمانی را در نظر بگیرد و بداند که به آرامش نیاز دارد.
عمل کودکتان را تشویق کنید
وقتی کودک شما رفتار مناسبی انجام داد تحسین کردن را فراموش نکنید چرا که باعث تقویت رفتارهای مناسب او می‌شود و از رفتارهای نادرست او جلوگیری می‌کند. بنابراین هرگاه رفتاری را مشاهده کردید که میخواهید آن را تشویق کنید بهتر است حتی علتش را هم به فرزندتان بگویید تا او بداند که دقیقاً چه کاری را درست انجام داده است. تحسین کردن شما باید واقعی باشد و کودک متوجه شود که شما لیاقت تشویق را در او دیده‌اید. علاوه بر این شما با تشویق کردن میتوانید مهارت خویشتن‌داری که یکی از فضایل هوش اخلاقی بود را هم در کودکتان تقویت کنید. والتر میشل روانشناس دانشگاه استنفورد آزمون جدیدی را به نام باسلوق تهیه کرد که امروزه شناخته شده است. او از کودکان ۴ ساله سوال کرد که آیا دوست دارند باسلوق بخورند یا خیر و از آنها خواست که تا موقع برگشتند صبر کنند. پژوهشگران این کودکان را تا سنین بزرگسالی دنبال کردند و متوجه شدند کودکانی که توانسته بودند بر خود غلبه کنند و تا برگشتن پژوهشگر، خوردن باسلوق را به تاخیر بیندازند در آینده انسان‌های توانمندتری شده بودند و موفقیت بیشتری داشتند.
زمان‌هایی را برای کتابخوانی در جمع خانواده در نظر بگیرید
گاهی کتاب‌هایی از ادبیات کودکانه انتخاب کنید که فضیلت‌های هوش اخلاقی را داشته باشد. مانند قصه هایی در مورد صداقت، عدالت بردباری یا احترام. همزمان با خواندن این کتاب‌ها برای کودکتان از او بپرسید که این شخصیت‌ها چه ویژگی‌های خوبی دارند یا چگونه این فضیلت‌ها را نمایش می‌دهند و چه احساسی دارند؟ علاوه بر این شما میتوانید کارتون یا ویدیوی تصویری با محتوای اخلاقی را برای فرزندتان بگذارید و با یکدیگر در مورد آنها صحبت کنید.
کلام پایانی
شکل گیری هوش اخلاقی در کودکان تاثیر بسیار مهمی بر شخصیت آنها در بزرگسالی می‌گذارد. والدینی که این اصل مهم را زیر پا می‌گذارند و در آموزش اخلاق به کودک خود تعلل می‌ورزند به تدریج با سقوط اخلاقی فرزندشان و از دست رفتن معصومیت او روبرو می‌شوند. اگر شما هم میخواهید هوش اخلاقی فرزندتان را تقویت کنید میتوانید در این راه از یک مشاور کودک کمک بگیرید.
