ترس و اختلال هراسی، عبارت است از وجود ترس مشخص و پابرجای متمایز شده که جنبه افراطی و غیر منطقی دارد و در برابر یک شی یا در یک موقعیت خاص بروز می کند. قرار گرفتن در معرض محرک هراسناک تقریبا همواره یک پاسخ اضطرابی را برمی انگیزد، چنین اضطرابی در کودکان به شکل گریه و فریاد، قهر و خشم و افسردگی آشکار می گردد. کودکی که می ترسد زندگی را برای والدین زجرآور می کند. بنابراین بهتر است انواع راه های لازم برای کنترل ترس در کودک را بدانید.
ترس در کودکان
ترس فرایندی طبیعی و مفید برای ما می باشد که به شکل غریزی در نهاد ما قرار گرفته است . اکثرا زمانی که احساس خطری به ما دست می دهد به طور ناگهانی می ترسیم و فرار می کنیم ؛ اما همه ترس ها غریزی نیستند و ما آن ها را یاد می گیریم، مثل ترس از لولو،دیو،بلندی، تاریکی و از این قبیل . این گونه ترس ها سبب مختل شدن زندگی ما می شود. متخصصان معتقداند که بیشتر یادگیری های غلط درباره ترس ها، در سنین زیر 3 سال اتفاق می افتد. برای برخی از والدین ترس در کودکان مفهومی ندارد و نباید به آن توجه داشت .هرچند ترس کودکان در سنین بین 2 تا 6 سالگی غیرمنطقی و غیرواقعی اند، اما تربیت صحیح اقتضا می کند که همه ترس ها باید مورد توجه قرار گیرند.
این ترس ها معمولا بعد از 6 سالگی از بین می روند ،اما اگر دراین سنین ،کودک با حادثه ای ناگوار مانند مرگ و داغدیدگی یکی از عزیزان ، یا طلاق والدین خود مواجه شود ، این ترس ها به شکل اضطرابی تا دوره بزرگسالی همراه او خواهد ماند. ترس های کودکان حتی در نقاشی های آنها هم دیده می شود که یک روانشناس کودک می تواند آن را متوجه شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد روانشناسی نقاشی کودک کلیک کنید.
دلایل ایجاد ترس در کودکان
کودکان ترسو، خجالتی هستند و درموقعیت های اجتماعی سعی در مخفی کردن خود دارند.مثلا پشت مادر خود پنهان می شوند. این کودکان در آینده از اعتماد به نفس کمی برخوردار خواهند بود .ترس ها به علل مختلف به وجود می آیند .تعدادی از آنها علل روانشناختی دارند .به طور مثال ، کودکی که از رفتن به مدرسه اجتناب می کند، ریشه در وابستگی بیش از حد او به والدین دارد .تعدادی از ترس ها به علت یادگیری های غلط محیطی می باشد .مثلا کودک در اتاق خواب وقتی چراغ خاموش است از عروسک های روی دیوار می ترسد ، در حالی که در روز با آن ها بازی می کند. این مسئله به این علت به وجود می آید که تاریکی و نور ماه سب تشکیل سایه اشیا بر روی دیوار شده و کودک آن ها را دیو یا لولو تلقی می کند. بهترین روش برای کاهش این نوع ترس، بازی سایه با انگشتان می باشد.
آیا ترس کودکان تبدیل به اختلال می شود؟
روانشناسان معتقد هستند که هرچه رابطه کودک با والدین خود خصوصا مادر بهتر باشد میزان ترس و مشکلات عاطفی در کودک کمتر است . اثر ترس ها در خردسالان با بزرگتر شدن آن ها برطرف می شود و اصلا نباید نگران کننده باشند .هر کودکی فازهای مختلفی از ترس را در طول روند رشد خود طی می کند که کاملا طبیعی هستند.مثلا خردسالان ، از قیافه ناآشنا می ترسند . هرچه بزرگتر می شوند قدرت تخیل آنها افزایش می یابد و از موجودات تخیلی مانند غول می ترسند و یا یک نوجوان از اینکه دیگران درمورد تغییرات بدنی او چه فکری می کنند،نگران می شود. اما اگر یک نوجوان ،از اتاق تاریک یا غول بترسد ، جای نگرانی است. به طور کلی اگر ترس های کودک به شکل مرضی درآید و درمان نشود، در آینده به اضطراب و دلهره تبدیل شده و حتی در صورت نبود عامل ترس آور ، فکر آن نیز سبب اضطراب در فرد می شود.در نتیجه ، زندگی فرد در بزرگسالی با مشکل مواجه می شود.
چه نوع ترس هایی نیازمند درمان هستند؟
اگر ترس ها در دوران کودکی به صورت فوبیا نباشند و در بزرگسالی هم ادامه پیدا نکنند، طبیعی و بهنجار هستند. اما اگر ترس های کودکی ، بیش از دوسال تداوم داشته باشند ، حتما نیازمند مداخله درمانی از سوی روانشناس کودک هستند. لازم به ذکر است که اکثر ترس های مرضی در خردسالان زیر 6 سال ، به شکل بدنی نشان داده می شوند. مانند شکم درد،دل درد، تهوع و یا اینکه خود را به شکل تیک های عصبی ناخن جویدن،کندن موی سر،سندرم پاهای بی قرار نشان می دهند.
این کودکان با ضعف بدنی و خستگی زیادی مواجه هستند، درگیر خواب های آشفته و بی اشتهایی می باشند. علاوه بر مشکلات بیان شده ،گاهی علل فیزیولوژیکی بدن، سبب ایجاد ترس و اضطراب در کودکان زیر 6 سال می شود؛ مانند پرکاری تیروئید، کاهش قند خون، دیابت نوع اول،حساسیت های آلرژیک،آسم،صرع، اختلالات عروقی ،کم خونی و کاستی مواد معدنی مانند کلسیم .بنابراین ، با در نظر گرفتن نظر پزشک،معاینه طبی نیز می تواند کمک موثری برای رفع مشکل مورد نظر باشد.
انواع ترس در کودکان
ترس در هر کودکی متفاوت است و انواع گوناگونی دارد که شامل:
ترس های عمدی
ترس هایی است که به طور عمدی توسط پدر و مادر در کودک ایجاد می شوند.مثلا ترس از آب جوش . اما گاهی والدین به صورت ناخواسته کودک را از تاریکی و یا موقعیتی خاص مانند حمام می ترسانند که این، به علت عدم آگاهی در تربیت کودک می باشد.
ترس های تصادفی
ترس هایی است که به صورت کاملا تصادفی در کودک ایجاد می گردد.مثلا در اثر مواجهه با حمله یک سگ، کودک از سگ می ترسد.
ترس های اکتسابی
ترس هایی است که از جانب مادر به کودک منتقل می شود و کودک آن ها را یاد می گیرد .به طور مثال مادر از سوسک می ترسد و با دیدن آن شروع به جیغ زدن می کند .این حالت و احساس به کودک منتقل شده و او گمان می کند که سوسک حتما موجود خطرناکی است .
ترس های عاطفی
گاهی تنش ها و نگرانی ها در کودک ، ایجاد ترس می کند. مانند ترس از مرگ مادر یا پدر ، ترس از طلاق و غیره .
راهکار: هرگز ترساندن کودک را مبنایی برای تربیت او در نظر نگیرید ؛چراکه نه تنها شما را به هدف نمی رساند ،بلکه سبب تخریب برنامه ها و اهداف شما می گردد.
ترس اجتماعی
در 8 ماه اول زندگی ، نوزاد ترس از غریبه ها را تجربه می کن. اگر این ترس،پایدار بماند؛در سنین پیش دبستانی تبدیل به ترس از مدرسه می گردد.
ترس از موقعیت های خاص
در شش ماه اول ، نوزاد از صدای بلند می ترسد.از آغاز هفت ماهگی تا قبل از یک سالگی ، کودک اغلب از بلندی . ارتفاع می ترسد .
ترس از هیولا و روح : این ترس به دلیل افزایش قدرت تخیل در کودکان ،بسیار مشاهده می شود.
راهکار: به او اطمینان دهید که در کنارش هستید. اگر کودکتان برای مدت زیادی، شما را در کنار خود ببیند، اطمینان خاطر بیشتری به دست می آورد.برایش قصه بگویید و با او آهسته صحبت کنید. برایش توضیح دهید که اینها اشیا اتاق تو هستند، نه روح و هیولاهای سیاه؛ اما احساس نگرانی تو واقعیت دارد و من در کنا تو می مانم .
ترس از حیوانات
این ترس در سن سه تا پنج سالگی به وجود می آید . مانند ترس از گربه .ترس از عنکبوت.
راهکار: در زمینه ترس از عنکبوت می توان به طور مثال با تعریفی از شخصیت مرد عنکبوتی ،عنکبوت را برای کودک موجودی بی آزار جلوه داد.
ترس از رفتن به مهد کودک
در سن چهار پنج سالگی ، اغلب این ترس در کودکان دیده می شود. کودک به مهد کودک نمی رود ، زیرا می پندارد که این عامل سبب می شود او از والدین خود خصوصا مادر دور بماند. اما رفته رفته در میابد که هم مادر و هم او می توانند بعد ار جدایی از هم ، باز کنار هم باشند و نبود مادر دلیلی بر ناپدید شدن او نیست .
راهکار: برای رفع این مشکل سعی کنید در روز،چند بار از کنار کودک خود بروید و بعد از مدتی به اتاق بازگردید و در نبود خود از اتاقی دیگر با او صحبت کنید تا کودک متوجه شود که نبود فیزیکی والدین دلیلی بر عدم وجود آنها نیست .بازی دالی موشه یا قایم باشک،کمک بزرگی برای رفع این نوع ترس می باشد.
راهکارهای کلی برای غلبه بر ترس در کودکان
ترس را نباید نادیده گرفت ، اما توجه بیش از حد به آن نیز سبب می شود،کودک آن را به شکل ابزاری جهت رفع نیازهای خود استفاده کند و همچنین، این احساس در وی به وود می آید که حتما این خطر،واقعی می باشد و در نتیجه ، در آینده در او تاثیر منفی دارد.چه بسا،او نیز آن را به کودکان خود منتقل کند.
مسخره کردن ، عصبانی شدن و بیان این موضوع که من تو را درک نمی کنم ،ۀدم بزرگ که از این چیزها نمی ترسد ، من بچه ترسو را دوست ندارم؛ نه تنها هیچ کمکی نمی کند، بلکه سبب آشفتگی بیشتر او می شود .راه حل های عنوان شده در زیر، می تواند کمک موثری در کاهش ترس کودکان انجام بدهد:
1-آموزش آرامش به کودک
هیچ گاه اضطراب با آرامش بدنی همراه نیست . به کودکتان بیاموزیدکه هنگام ترس از موقعیت و یا شی خاص ، نفس عمیق بکشد و اعداد را به شکل معکوس از 10 تا 1 بشمارد. این کار سبب،پراکندگی حواس از آن موضوع شده و اضطراب را کاهش می دهد.
2-تهیه فهرستی از ترسهای کودک
سعی کنید فهرستی از مواردی که کودک ، از آن ها هراس دارد تهیه کرده و به آن ها از 1 تا 10 نمره دهید. به کودکتان بگویید با انگشت،این اعداد را نمایش دهد . بعد ، این موارد را از خفیف تا شدید مرتب کنید و از خفیف ترین مورد شروع کنید.به طور مثال، اگر کودکی از گربه می ترسد، ابتدا عکسی از گربه تهیه کرده و به آن نشان دهید .داستانی تخیلی و جالب در مورد گربه ای مهربان را که با بچه ها دوست بود، برای او تعریف کنید.بعد از اطمینان از این که کودک دیگر از عکس گربه نمی ترسد ، او را همراه خود نزدیک گربه ای دوست داشتنی ببرید .
3-غلبه والدین بر ترس خودشان
کودکان، از بزرگتر ها خصوصا والدین خود الگوبرداری می کنند. کودکان از شما ترسیدن و غلبه بر ترس را می آموزند. والدین الگوی خوبی برای غلبه بر ترس کودکان هستند.اما گاهی خود آن ها نیز از شی یا موقعیتی خاص هراس دارند.این مواقع شاید فکر کنید بهترین کار ، مخفی کردن آن در مقابل کودک است . اما کودکان احساس شما را کاملا درک می کنند. بنابراین سعی در مخفی کردن آن نکنید .
4-افزایش اعتماد به نفس
اعتماد به نفس کودک را افزایش دهید.به کودک، ارامش خاطر دهید که کنار او هستید. حتی زمانیکه کودک شما بشدت وحشت زده شده است،شما با خونسردی با او رفتار کنید. هیچ چیز برای کودک ،نگران کنند تر از این نیست که متوجه شود شما نیز، سردرگم هستید.هیچ گاه در مقابل عملکرد کودک،واکنش شدید نشان ندهید.
5-بازسازی صحنه ترس
یکی از راه حل هایی که سبب کاهش ترس در کودکان می شود ، انجام بازی های گروهی با آنها و بوجود آوردن موقعیت خاصی است که کودک از آن هراس دارد. به عبارت دیگر ، در اینجا به طور تصنعی ، همان موقعیت را بازسازی می کنیم .طبیعی است ترس از این محیط به دلیل اینکه کودک ، کنار والدین است ترسناک نیست .با انجام بازی و پیروزی کودک در روند بازی ، کودک به این درک می رسد که موضوعی خاص که اینقدر برایش ترسناک بوده ،حالا اهمیتی ندارد.
کلام آخر
ترس های کودکان انواع مختلفی دارد و به دلایل گوناگونی به وجود می اید که در این مقاله به آنها پرداخته شد. بهتر است بدانید چنانچه ترس درمان نشده باقی بماند به موارد دیگری انتقال می یابد و مزمن تر می شود. بنابراین برای درمان عمیق ترس کودکتان توصیه می شود در کنار هر راهکاری از یک مشاور کودک باتجربه هم کمک بگیرید.
