چگونه استرس را تشخیص دهیم و علائم جسمی و روحی آن را بدانیم

چگونه استرس را تشخیص دهیم و علائم جسمی و روحی آن را بدانیم

همه ما با واژه استرس آشنایی داریم و آن را حس می کنیم اما شاید نتوانیم تعریف دقیقی از آن را خوب توصیف کنیم .گاهی می دانیم حالمان خوب نیست اما دقیق نمی دانیم چگونه است ،استرس معمولا به عنوان فشار مبهمی در فرد حس می شود . دکتر مریم خدابخشی مدیریت مرکز مشاوره گروه همراه نشانه های جسمی و روحی استرس را بطور خلاصه و کامل در این مقاله آورده اند.

نشانه های جسمی و فیزیولوژیکی استرس

با توجه به  پاتوفيزيولوژي استرس وهمچنين سندرم سازگاري عمومي، ارگانهاي مختلف بدن دچار علائم وآثار ناشي از استرس  مي شوند. اين علائم در افراد مختلف متفاوت بوده ونيز به شدت استرس ارتباط دارد :

–         سردرد ) سردرد هاي تنشي[1]) ونيز استرس بعنوان برانگيزاننده[2] دربروز سردرد هاي ميگرني[3] و خوشه اي[4]  تاثير دارد.

–         كمردرد كه عمدتاً بعلت اسپاسم عضلات اطراف مهره اي است وهمچنين استرس تشديد كننده دردهاي عضوي ستون فقرات مانند ديسكوپاتيها وآرتروز است.

–         تپش قلب . تپش قلب به معني احساس آگاهي از زدن قلب است اما استرس علاوه بر تپش باعث تند شدن ضربان قلب[5]  ونيز در مواقع شديد ويا افراد حساس باعث اختلال ريتم قلب مي شود كه اكثراً از نوع ضربان نابجا يا نارس[6] است

–         خشكي دهان كه بعلت كاهش ترشح غدد بزاقي تحت اثر سيستم اتونوم است.

–         تعريق بعلت افزايش ترشح غدد عرق در اثر تحريك سمپاتيك مي باشد.

–         لرزش بعلت بهم خوردن تعادل سيستم عصبي خاصي بنام سيستم خارج هرمي [7]در سلسله اعصاب مركزي  است.

–         سرگيجه بعلت تغيرات فشار خو ن و تحريك سيستم اعصاب مركزي است.

–         تيك عصبي- تكان دادن بي هدف اندامها بعلت كاهش كنترل اعصاب مركزي وارادي بر عضلات مخطط وعضوي است.

–         گردن درد كه  بامكانيزم اسپاسم عضلات اطراف فقرات گردن ايجاد مي شود ونيز تشديد كننده دردهاي عضوي اين ناحيه مانند آرتروز وديسك است.

–         پرشهاي عضلاني بعلت كاهش كنترل سيستم اعصاب مركزي بر عضلات محيطي است.

–         خستگي وكوفتگي بعلت مصرف انرژي ذخيره بدن

–         دل درد. دل درد مترتب بر تمامي دردهاي حفره شكمي است  كه تقريباً استرس بر  تمامي آنها تاثير گذار است اما بيشترين وواضح ترين اثر استرس بر سوزش جلو سينه وپشت جناغ[8] خود نمائي مي كند كه بسيار شايع است وعموماً بعلت بالا رفتن سريع وشديد غلظت اسيد معده( كاهش اثر عصب واگ وتفوق اثر سمپاتيك بر سلولهاي مترشحه اسيد در قسمت آنتر معده)  و برگشت محتويات معده به مري  وتحريك وسوزاندن آن ناحيه است.همچنين براثار ازدياد تحرك روده وبويژه روده بزرگ  كه باعث به تله افتادن هواي موجود در دستگاه گوارش گردیده وروده متسع شده ودرنتیجه تحت كشش قرار گرفته ،درد ايجاد مي نمايد.  بيشتر علائم سندرم روده تحريك پذير [9] كه شناخته ترين بيماري روان تني است  نيز با اين مكانيزم ايجاد مي شود. اشخاصي كه دچار اين بيماري هستند ممكن است در ظرف چند ثانيه پس از شروع استرس اولين علائم دل درد پيچشي را در خود احساس نمايند كه با احساس فوريت به عمل دفع همراه مي گردد.نفخ فراوان، اسهال ويبوست متناوب، ناسازگاري بعضي از غذا ها،وعدم اجابت مزاج مرتب از ديگر علائم اين بيماري است.

–         اسهال  بعلت افزايش حركت روده ها در كاهش اثر پاراسمپاتيك(عصب واگ) ووافزايش اثر سمپاتيك

–         تهوع بعلت افزايش اسيد معده وهمچنين تحريك مركز تهوع در مغز

–         سوءهاضمه بعلت برهم خوردن تعادل اسيد معده وآنزيم هاي گوارشي

–         بيخوابي وبدخوابي .اختلالات خواب در استرس بوفور ديده مي شود .مركز خواب وبيداري در مغز در قسمت برانگيزاننده مخطط [10]در ناحيه وژتاتيو قرار دارد كه همانطور كه گفته شد اولين بخش از سيستم اعصاب است كه در مواجهه با استرس قرار مي گيرد بنا براين هرگونه تحريك اين ناحيه باعث اختلالات خواب مي گردد .اين اختلالات از يك كم خوابي سبك تا بيخوابي كامل ويا روياهاي پريشان ودر موردي رويا هاي وحشتناك(بختك-كابوس)[11] را در بر مي گيرد .چرا كه استرس تمامي سيستم اعصاب مركزي وبخصوص مراكز ادراك واحساس  وحافظه مغز را در مي نوردد وهر كدام را به نحوي تحت تاثير قرار مي دهد.

–         تكرر ادرار بعلت افزايش تونوس مثانه در اثر تحريك سمپاتيك

–         ورم معده بعلت افزايش مداوم اسيد وآنزيم هاي گوارشي

–         زخم معده بعلت افزايش مداوم اسيد وآنزيم هاي گوارشي وكاهش مقاومت جداري معده

–         مشكلات تنفسي-كم آوردن نفس بعلت افزايش تحريك سمپاتيك كه باعث تنگ شدن كاليبر راههاي هوائي ريه مي شود.

–         مشكلات جنسي بعلل متعدد مانندعدم كاركرد صحيح دريچه هاي يكطرفه عضو تناسلي در مردان . اصولاً عمل جنسي در اثر هماهنگي سيستم هاي مختلفي اعم از جسمي ورواني انجام مي گردد كه در استرس اين هماهنگي  از بين مي رود .

–         بغض واحساس سنگيني در گلو در اثر اسپاسم عضلات حلق

–          احساس سنگيني سينه در اثر تپش قلب وتنگ نفس ناشي از اختلال دستگاه تنفس

–         بيماريهاي پوست ، مو ومخاط مانند مانند ليكن پلان كه يك بيماري خارش دار پوست ومخاط دهان است ودر اثر استرس تشديد مي شود. از بيماري هاي شايع پوستي آكنه[12] يا جوش صورت وبدن است كه اگرچه عوامل مختلفي از جمله نوع پوست و هورمونهاي جنسي دربروز آن دخالت دارد اما در اثر استرس تشديد مي شود. همچنين سالهاست كه پزشكان معتقدند كه در كنار ساير علل ريزش مو واز جمله علل ارثي، استرس نيز در تشديد آن نقش دارد .بطور كلي استرس در بيماريهاي پوست ومو نقش زيادي داشته وتقريباً تمامي اين بيماريها وبخصوص بيماريهاي خارش دار را تشديد مي كند.

–         کهیر که خود یکی از شدیدترین بیماریهای خارش دار است که غیر از پوست ، در موارد شدید مخاطها وحتی مجاری تنفسی وحلق را نیز درگیر می کند  در استرس تشدید می شود.

–         آلرژی اعم از حساسیت های فصلی ویا دائمی با استرس ارتباط داشته  وتشدید می گردد.

–         بسیاری از بیماریهای داخلی واعصاب از جمله روماتیسم ها، ام اس، بیماریهای قلبی، وحتی بیماریهای با منشا عفونی با استرس تشدید می شود .چرا که با مکانیسم هائی که نام برده شد ، استرس سیستم ایمنی را تضعیف نموده و باعث می شود که ارگانیسم نتواند دفاع طبیعی لازم را در برابر بیماری انجام دهد.

 

علائم و نشانه های روحی استرس

تظاهرات استرس به علائم فيزيكي ختم نمي گردد چون در استرس مراكز عا ليه مغزي كه تفكر ، تعقل ومنطق را تامين مي نمايد نيز دچار نوعي اغتشاش گرديده است، ذهن، احساس ورفتار فرد نيز تحت تاثير قرار مي گيرد وعلائم خاص خودرا بروز مي دهد:

تظاهرات ذهني استرس:

–       عدم تمركز

–         فراموشي

–         ناتواني در بخاطر آوردن رويداد هاي اخير

–         عدم بخاطر سپردن رويدادهاي جديد

–         از دست دادن تعادل

–         گيجي ودرهم ريختگي ذهن[13]

–         عدم قدرت تصميم گيري

–         تصميم گيري هاي عجولانه

–         بينظمي

–         اشتباهات مكرر

–         سوء برداشت از شرايط ، گفتار ورفتاراطرافيان

–         بي دقتي

–         اشكال در محاسبات ساده

–         وسواس فكري وتوجه به جزئيات وعدم توجه  به اصل موضوع

تظاهرات احساسي استرس:

–         احساس خطر

–         ترس مرضي[14]

–         پرخاشگري

–         اضطراب

–         حملات وحشت[15]

–         بد بيني

–         احساس گناه

–         كابوسهاي شبانه[16]

–         احساس طرد شدن

–         زود رنجي

–         تغيير خلق[17]

–         افسردگي

–         انزوا

 

تظاهرات رفتاري استرس :

–          اختلال اشتها(پرخوري يا كم اشتهائي يا بي اشتهائي)

–         عدم توجه به وضعيت ظاهر وبهداشت فردي

–         رانندگي ديوانه وار

–         استعمال دخانيات يا افزايش آن

–         استفاده از مشروبات الكلي

–         ناخن جويدن

–         وسواس عملي[18]

–         كندن مو[19]

–         كندن پوست لب  وگوشه ناخن

–         اختلال در انجام وظايف جاري وموظف

–         قطع رابطه با ديگران

دکــــــتـــــر مـــــــریـــــــــــم خـــــــــدابــــــخشـــــــی

مدیر مرکز مشاوره وخدمات روانشناسی گروه همـــــراه

برگرفته از کتاب استرس شغلی،روش های کنترل و سازگاری با آن ،تالیف دکتر مریم خدابخشی