کودک لجباز

لجبازی یک رفتار در کودکان است که از آن به عنوان راهی برای رسیدن به خواسته هایشان استفاده می کنند. گاهی والدین از شدت لجبازی فرزندشان به ستوه می آیند و نمی دانند که چگونه باید با او رفتار کنند. در مقاله امروز با دلایل لجبازی کودکان و روش های مناسب برخورد با آن آشنا می شوید.

کودکان از چه سنی شروع به لجبازی می کنند؟

کودک از 2 تا 3 سالگی لجبازی را شروع یا بهتر بگوییم کشف می کند . در این دوره کودک به کشف خود نائل شده است .او در حال مقاومت در برابر خواسته های پدر و مادر و پافشاری برای انجام بسیاری از کارهاست. او توسط خودش در صدد اثبات خویشتن و احساس توانایی است.او می خواهد خودش غذا بخورد،خودش تلویزیون را روشن یا خاموش کند و یا گوشی تلفن را بردارد یا موبایل پدر و مادرش را دست بگیرد . کودک به درجه ای از خودآگاهی و شناخت محیط و اطرافیان می رسد که می فهمد رفتارش روی دیگران تاثیر می گذارد و واکنش ها را برمی انگیزد.از این رو در برخی امور و هنگامی که از وی کاری خواسته می شود لجبازی را به کار می گیرد تا واکنش ها را مشاهده کند و روی خواسته اش پافشاری می کند تا هم به خواسته اش برسد و هم کنجکاوی اس ارضا شود . این کنجکاوی می تواند به همان رفتار یا خواسته مربوط باشد یا به شخص  درخواست کننده .

به طور کلی پسران بیشتر از دختران مستعد بروز چنین رفتارهایی هستند.اما اگر لجبازی و مخالفت جویی در هر یک از دو جنس شدید باشد ، سبب بروز مشکل و ایجاد تنش بین کودک با پدر و مادر یا سایرین خواهد شد و در نتیجه نیاز به مداخله روانپزشک یا روانشناس خواهد بود؛ هرچند کم کم و با افزایش سن و شروع مرحله پیش دبستانی و دبستان، کودک می آموزد که باید چگونه به خواست و نظر بزرگ ترها (پدر، مادر، معلمان …) احترام بگذارد و از دستورات آن ها پپیروی کند.در این مرحله کودک بر رفتارها و خواسته های خود کنترل بیشتری دارد و تقریبا قادر است در عین حال که برخی از خواسته های خود را برآورده و مهار می کند به درخواست دیگران هم (کسانی که با آن ها به نوعی در ارتباط است ) پاسخ مناسب دهد و به آنان نیز عمل کند.

دلایل لجبازی کودکان

 علل لجبازی در کودکان بسیار گسترده و پر دامنه است . از نظر بیولوژیکی اختلال در عملکرد غدد و اعصاب ممکن است یکی از عوامل لجبازی در کودکان باشد . اما بیشتر لجبازی ها ریشه در سبک رفتاری والدین دارد .

به طور طبیعی هر کودکی به دنبال آن چیزی می رود که توجهش به آن جلب و فکرش بر آن متمرکز می شود. نه به دنبال خواسته و مطلوب دیگران که اصلا برای کودک محسوس و قابل درک نیست.به طوری که او شاید حتی متوجه علت طرح این خواسته یا نظر از سوی آنها نشود. اما از سوی دیگر پدر،مادر یا بزرگ تر انتظار دارد بچه از خواسته های او تبعیت کند و آنها را اجرا کند . در نتیجه در این حالت بزرگ تر سعی می کند تا با دستور دادن و امر و نهی کردن به کودک ، خواسته های خود را عملی و او را ملزم به اجرای رآن ها کند. و درست در همین جاست که میان خواسته های والدین با کودک تعارض شکل می گیرد و همین امر می تواند زمینه ساز بروز تضاد و هم چنین درگیری های کلامی و حتی شاید برخوردهای فیزیکی از سوی بزرگ ترها با بچه ی لجباز شود.

اغلب والدین در تقابل لجبازی کودک در دوره های مختلف زندگی وی که به اشکال مختلف مشاهده می شود به مشکلات جدی برمی خوردند و گاه به درماندگی می رسند. با این حال کارشناسان علوم تربیتی ،لجبازی را خصلتی طبیعی و ضروری می دانند که از تمایل کودک به کسب درجاتی از استقلال شخصیتی ناشی می شود و باید پذیرفته شود بر این اساس لجبازی نکردن کودک در هیچ زمینه ای می تواند نشانه یک عارضه روانی باشد که باید برای درمانش اقدام کرد. در مقابل لجبازی شدید و کنترل نشده نیز از رفتارهای نامناسب والدین حکایت دارد. در حقیقت لجبازی مهار گسیخته نتیجه رفتارهای والدین و شرایط محیطی است که کودک را به لجبازی بیشتر وادار می سازد . اگر کودکی لجبازی را از حد می گذراند باید ریشه این رفتار را در نحوه برخورد والدین و اطرافیان و تنبیه و تشویق های آنان جستجو کرد.ممکن است کودک لجبازی را به نشانه قهر انجام دهد و بخواهد به والدین بفهماند دلخور یا مخالف است. در حقیقت لجبازی کودک در هر زمینه ای معنای خاص دارد که باید درک و شناسایی شده و سپس مشکل برطرف گردد. ناکامی هم یکی از علل لجبازی در کودکان است . کودکانی که دائم در رسیدن به اهداف خود شکست می خورند، لجباز بار می آیند.بدترین حالت آن است که کودکی لجبازی را از حد بگذراند و والدین گمان کنند این کودک ذاتا لجباز است . چیزی به نام لجبازی و پرخاشگری و ناسازگاری ذاتی وجود ندارد، بلکخ هر معلولی در کودکان علتی دارد که باید برطرف شود.

بسیاری از مادران می گویند فرزند ما یک دنده و لجباز است و وقتی چیزی بخواهد تا به دست نیاورد دست بردار نیست . در تاریخچه رفتار این پدر و مادرها و فرزندانشان مشاهده می شود این بچه ها دریافته اند که به هر حال ، هرچه بیشتر گریه کنند احتمال رسیدن به خواسته هایشان بیشتر است . یا هرچه بیشتر فریاد بکشند یا بدرفتاری کنند، امید رسیدن به خواسته هایشان بیشتر می شود. در این حالت به لوس شدن تعبیر می شود کودک امتناع ها و اصرارهای بیجا را به بازیچه ای برای جلب توجه و بلکه رضایت والدین تبدیل می کند و از همین طریق تاثیری عاطفی بر والدین می گذارد تا به خواسته اش برسد . برای مطالعه بیشتر در مورد روشهای تربیتی کودک در انواع خانواده کلیک کنید.

نشانه های لجبازی

برخی از نشانه های لجبازی عبارتند از :

*گریه و نق زدن

*پرخاشگری

*نیاز شدید کودک به توجه و شنیده شدن

*پرخاشگری برای مستقل شدن

*رفتار آمرانه

*امتناع از پذیرش حرف والدین

*کج خلقی

*گریه های بی دلیل و آزاردهنده ی مداوم

*بی خوابی

*امتناع از خوردن غذا

*بی اختیاری ادرار و مدفوع

کودک لجباز اغلب کینه توز و انتقام جوست.حساس و زودرنج است و زود از کوره در می رود.

چه رفتارهایی از سوی والدین لجبازی را تشدید می کند؟

مهم ترین عوامل تشدید کننده لجبازی کودک شامل موارد زیر هستند:

توجه ناکافی به رفتارهای مناسب

در قدم اول توجه نا کافی والدین ممکن است عامل لجبازی کودک باشد . به این معنا که چون کودک دچار کم توجهی است با لجبازی قصد جلب توجه والدین را دارد و تلاش می کند که از این طریق توجه آنان را برانگیزد . برخی والدین هم به کودک توجه مشروط  می کنند؛ این والدین به فرزند خود می گویند ” اگر این کار رابکنی، پسر یا دختر خوبی هستی ” . آن ها با این کار در واقع خوب یا بد بودن کودک را به انجام دادن یا ندادن یک کار مشروط می کنند. از طرف دیگر والدین بسیاری هم هستند که با توجه بسیار زیاد به کودک او را لجباز بار می آورند. این کودکان اغلب پر توقع هستند  و پس از مدتی هیچ چیز آن ها را راضی نمی کند .

امر و نهی بیش از حد

خانواده هایی که دائم کودک را نهی می کنند ، از او انتظارات زیادی دارند،از روش های تشویقی برای بالا بردنانگیزه کودک در انجام کارها استفاده نمی کنند، او را به سوی لجاجت سوق می دهند. نباید فراموش کرد که سرزنش و امر و نهی بیش از حد به کودک او را  لجباز می کند. کودک به عنوان یک انسان حق دارد گاهی اشتباه کند بدون این که مستحق سرزنش باشد .

در حالی که برخی والدین اجازه اشتباه کردن به کودک نمی دهند و بابت هر کار اشتباه او را سرزنش می کنند ، کودک در مراحل رشد درمی یابد که حق دارد اشتباه کند و مستحق سرزنش نیست .بنابراین در مقابل والدین جبهه می گیرد . انعطاف ناپذیری والدین شکست یا خطا را از کودک  خود ندارد باعث می شود اجازه کسب تجربه به او ندهدو اگر هم اجازه این کار را بدهد بابت هر اشتباه او را سرزنش می کند . گاه بروز ندادن خشم توسط کودک ، باعث لجبازی می شود و گاهی اضطراب ها و تنش های درون خانواده به خشم درونی در او منجر می شود .

الگوپذیری از والدین

هم چنان که الگوپذیری از والدین و تناقضات رفتاری والدین بر شکل گیری لجاجت در رفتار و شخصیت کودک نقش دارد.لجبازی برای کودک در واقع راهی برای رسیدن به هدف است زیرا او یاد گرفته است با لجبازی به هدف و خواسته خود برسد.او این الگو را از رفتارهای مستقیم والدین و یاتناقضاتی که در خانواده شاهد بوده ،گرفته است.والدینی که ضد و نقیض صحبت می کنند و خودشان لجبازی می کنند، در واقع لجبازی را آموزش می دهند و طبیعی است که کودک هم همان طور بار می آید . دقت کنید که کودک با مهارت زندگی و مهارت های ارتباطی آشنا نیست و این والدین هستند که راه های رسیدن به هدف و نه گفتن را باید به او آموزش دهند.

راهکارهای برخورد با لجبازی کودک

برخی پدر و مادرها گمان می کنند که راه حل تربیت چنین فرزندانی اعمال خشونت و تنبیه بدنی است . آنان تصور می کنند که اگر کودک از بزرگ ترها حساب ببرد یا بترسد ، دست از لجاجت برمیدارد و به راحتی به خواسته های آن ها گوش می دهد. ولی با پیروی کردن از روش های تربیت سازنده ، دیگر ترس والدین معنایی ندارد . زیرا در این روش ها، قوانین خاص و مشخصی جایگزین تنبیه کلامی و بدنی می شود و چون این قوانین قدرت و ضمانت اجرایی دارند ، دیگر لازم نیست برای کنترل کردن کودک از رفتارهای خشونت آمیز استفاده کرد.

پذیرش خطا

اولین قدم این است که پذیرش خطا را یاد بگیریم . بهتر است به عنوان والد رفتارهای کود را با توجه به نسل و جنس وی ،مورد ارزیابی قرار دهیم و خطاها و رفتارهای او را به شخصیتش ارتباط ندهیم. البته باید او مسئول کارها و رفتارهایش باشد اما لازم است مواظب باشیم که او را سرزنش نکنیم و به او حق دهیم گاهی اشتباه کند .

بیان شفاف خواسته ها

وقتی با او صحبت می کنیم باید واضح، شفاف،و ساده و دقیق انتظاراتمان را از کودک بیان کنیم.اسفاده از جملاتی مثل (عرضه نداشتی این کار را انجام بدی ) در واقع تخریب شخصیت کودک است.بهتر است به او بگوییم که (اگر می خواهی این کار را انجام دهی ، باید … این گونه انجام دهی) این ترتیب به او کمک کرده ایم تا بدون تحقیر و سرزنش به هدفش برسد .

حق انتخاب دادن به کودک

باید یاد بگیریم به کودک حق انتخاب دهیم . بهتر است بین چند گزینه مورد نظر خودمان به او حق انتخاب دهیم . اگر به او حق انتخاب دادیم . در واقع به نظرش احترام گذاشته ایم .مادری که از کودک می پرسد (غذا می خوری یا نه ) و پس از پاسخ منفی کودکش به او تشر می زند که باید غذا بخوری ، در واقع به او حق انتخاب نداده است .

شنونده کودک باشید

از طرفی والدین خود باید از نظر شخصیتی و روانی ثبات داشته باشند .تا بتوانند به کودک خود کمک کنند . والدین باید یاد بگیرند شنونده خوبی باشند و به کودک فرصت حرف زدن و تخلیه هیجان بدهند تا بتواند تخیلات، احساسات ، تفکرات و هیجانات خود را بروز بدهد .

دخالت به موقع

دخالت به موقع به هنگام دعواهای بچگانه بسیار مهم است . لازم است والدین فقط کودکان در حال صدمه زدن به خود یا طرف مقابل هستند وارد شوند، و در غیر این صورت اجازه دهند بچه ها خودشان مشکلاتشان را رفع کنند. والدین کنترل گر یا سلطه جو اجازه نمی دهند بچه ها استقلال کافی پیدا کنند. بنابراین کم کم به لجبازی و یا رفتارهای پنهان کارانه سوق داده می شوند.

توجه به رفتار مثبت کودک

لازم است والدین به رفتارهای مثبت کودک بیشتر توجه کنند و در قالب بازی ، داستان و شعر مهارت های زندگی ، حل مسئله ،مهارت ارتباطی،درست درخواست کردن ،دفاع از حق و حقوق را به او یاد دهند.

فراموش نکنیم که لجبازی کودک در بسیاری از مواقع ناشی از اضطراب است .اگر علاوه بر لجبازی کودک مشکلاتی در خواب و تغذیه  دارد باید به مشاور مراجعه کرد تا ریشه آن شناساییو رفع شود.

دادن مسئولیت به کودک

مشارکت دادن کودک در انجام امور ،مشورت خواستن از وی به ویژه در اموری که مستقیم به کودک مربوط می شود .برای مثال در چیدمان اتاقش، احترام گذاشتن به خواست و سلیقه کودک ، تشویق مناسب و به اندازه در صورت انجام کارهای خوب و درست ،شناختن هدف وی از لجبازی و توجه کافی به کودک به نظر کارشناسان علوم تربیتی مهم ترین روش های کاهش لجبازی در کودک است .فراموش نشود لجبازی کودک یک روزه شکل نمی گیرد و یک روزه هم برطرف نمی شود . لجبازی برای کودک به مرور به یک عادت و خصلت رفتاری و همچنین روشی برای پیشبرد کارر، جلب توجه و اظهار وجود تبدیل می شود و رفع آن نیازمند زمان و توجه است .

هماهنگی والدین در تربیت

توجه کنید که روش های تربیتی متناقض میان والدین لجبازی کودک را تشدید می کند. اگر یکی تنبیه کند ، دیگری تشویق، یکی کنترل گر باشد ، دیگری کودک را آزاد بگذارد . این عوامل در واقع کودک را دچار تضاد می کند و باعث می شود که او نتواند به راحتی درست را از نادرست تشخیص دهد.

قاطعیت والدین

نباید فراموش کرد که قاطع بودن پدر و مادر ، شفاف بودن قوانین داخل خانواده و مقید بودن والدین به اجرای آن قوانین بهترین راهکار برای حل مشکل لجبازی بچه هاست .قوانین نباید سخت گیرانه ، احساسی ،پر تناقض و موقتی باشد بلکه باید آسان ،همیشگی و لازم الجرا باشد و همه اعضای خانواده به آن عمل کنند.

نکات مهم در برخورد با لجبازی کودک

لجباز بودن و بد بودن کودن را بازگو نکنید .گفتن جماتی مثل “تو بچه بدی هستی”.”تو همیشه لجبازی و بی ادب” اینها کودکتان را لجبازتر می کتد .لطفا ویژگی های خوب را به او بگویی.

صحبت های او را بشنوید.کودک اگر حس کند که شما به حرف هایش گوش نمی دهید و توجهی نمی منید حالت تدافعی می گیرد. قبل از این که با قاطعیت مخالفت کنید اول با آرامش و صبوری دلیل خواسته اش را بپرسید  و دلیل مخالفت خودتان هم برایش توضیح بدهید .

گاهی حق انتخاب به او بدهید .نیاز نیست همیشه این کار را انجام بدهید .مثلا برای خرید کردن لباس هایش فقط سه لباسی که به نظر شما مناسب است . ازاو بخواهید از بین آن سه لباس یکی را انتخاب کند.

پاداش در نظر بگیرید .پاداش با باج دادن فرق می کند . حواستان باشد تا زمانی که رفتار مورد پسند شما انجام نشده قرار نیست پاداشی داده شود .پاداش قبل از انجام کار درست یعنی باج دادن .

تنبیه بدنی نکنید .

به کودک بی احترامی و بی توجهی نکنید.

او را درک کنید .گاهی لجبازی های کودک بابت ناراحتی اوست . تولد فرزند دوم یا بی توجهی شما به او باعث ناراحتی و پرخاشگری و درنتیجه لجبازی شده . اما نمی تواند به زبان بیاورد . پس حواستان به دلیل لجبازی باشد .

از یک روانشناس کودک کمک بگیرید. روانشناس می تواند با ارزیابی دقیق از محیط زندگی و وضعیت فرزندتان به شما راهنمایی های لازم را بدهد.