تروما به نوعی پاسخ فرد به یک رویداد ناخوشایند و آزاردهنده است. برخلاف تصور عموم رویدادهای آسیب‌زا ناگهانی و غیر قابل پیش‌بینی می‌باشند و زندگی انسان و سلامت روان او را تا حد زیادی تهدید می کنند. گویی فرد با این تجربه ناخوشایند احساس می‌کند که زندگی از کنترل او خارج شده است و هر لحظه ممکن است فاجعه دیگری از راه برسد. گاهی اوقات تروماهای خاصی در کودکی رخ دادند که در نگاه انسان تاثیر بسیار ناخوشایندی می‌گذارند.
ترومای کودکی چیست؟
ترومای کودکی تجربه‌ای می‌باشد که احساسات ترس را در کودک برانگیخته کرده و غالباً خشونت آمیز یا وحشت آور است. از این نوع تروما به عنوان ترومای کودکی نام برده می‌شود. رویدادهای گوناگونی می‌توانند سبب ایجاد تروما در انسان شوند همچون تصادفات رانندگی یا مرگ عزیزان در اثر ابتلا به بیماری، بلایای طبیعی مانند سیل طوفان یا زلزله و سوء استفاده‌های جسمی و جنسی از کودکان. ترومای کودکی حتی می‌تواند تجربیاتی را در بر بگیرد که برای خود کودکان به طور مستقیم اتفاق نمی‌افتد اما برای عزیزان آنها رخ می‌دهد و کودک شاهد آنها بوده است. مثل تماشای بیماری عزیزی که به او وابستگی داشته یا مشاهده اخبار خشونت آمیز.
آشنایی با انواع تروما
ترومای حاد نشان از آشفتگی شدید فوراً بعد از یک اتفاق ناگهانی و واکنش کوتاه است. نمونه‌های آن شامل تصادفات رانندگی یا فوت ناگهانی عزیز است.
ترومای مزمن شامل رویدادهای مضری که بلند مدت هستند می‌شود. این نوع از تروما ینه مسائلی همچون سوء استفاده‌های عاطفی فیزیکی یا جنسی، خشونت‌های خانگی یا بی‌توجهی و قلدری دائم رخ می‌دهد.
تروماهای پیچیده شامل تجربه اتفاقات آسیبزای مکرر یا چندگانه هستند که امکان رهایی از آنها نیست. احساس به تله افتادگی از ویژگی‌های آن به شمار می‌رود. مانند دیگر تروماها در تضعیف جهان بینی فرد در مورد امنیت جهان نقش دارد و سبب ایجاد گوش به زنگی در صورت ایجاد تهدید می‌شود.
ترومای ثانویه یا جانشین به ترومایی اشاره می‌کند که وقتی در معرض رنج دیگران قرار می‌گیرید ایجاد می‌شود. این تروما مربوط به کسانی که در مشاغل پزشکی یا مجریان قانون می شود چرا که آنها در معرض دیدن رنج دیگران هستند حتی ممکن است دچار خستگی شفقت شوند.
در تعریف ترومای کودکی بهتر است بدانید که تجربیات ناخوشایند کودکی می‌تواند موقعیت‌های دشواری را در بر بگیرد که کودکان یا به طور مستقیم شاهد آنها بودند یا در طی رشد پیش از آنکه مهارت‌های مقابله‌ای لازم را بیاموزند با آنها روبرو شدند. اینو ترومای کودکی می‌توانند در روند طبیعی رشد مداخلاتی ایجاد کنند و آسیب‌های عاطفی و روان بر فرد به جای بگذارند که تا بزرگسالی هم ادامه پیدا کند. رایج‌ترین تروماهای کودکی مشاهده خشونت خانگی، جدایی یا مرگ والدین استفاده از مواد در خانه، زندانی شدن یکی از افراد خانواده و سوء استفاده‌های جنسی و عاطفی هستند.
اثرات ترومای دوران کودکی
رویدادهای سخت و ناخوشایند برای کودکان می‌تواند آسیب‌های شدیدی را دنبال کند که به رشد مغز او هم صدمه برساند. نباید این آسیب‌ها را نادیده انگار چرا که می‌تواند پیامدهای جسمی ذهنی و اجتماعی بر روان کودک ایجاد کنند. برخی از مهم‌ترین تاثیرات ترومای کودکی شامل مواد زیر است:
اثرات سلامت جسمی
موقعی که کودک اتفاق ناخوشایندی را تجربه می‌کند دیگر رشد جسمی او طبیعی نخواهد بود و در سیستم ایمنی و عصبی مرکزی او مداخلات جدی ایجاد می‌شود. طبق مطالعات یک مجله آمریکایی هرچه کودک رویدادهای نامطلوب بیشتری تجربه کرده باشد بیشتر هم در خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن در بزرگسالی هست. بیماری‌هایی همچون عروق کرونر قلب، دیابت و سکته و آسم رایج‌ترین این بیماری‌ها هستند. طبق آخرین گزارشات قرار گرفتن در معرض ترومای کودکی احتمال ابتلا به بیماری‌های خود ایمنی و ریوی، قلبی و سرطان را هم بالا میبرد.
تاثیرات سلامت روان
تروماهای دوران کودکی بر سلامت روان انسان هم تاثیرات ناخوشایندی می‌گذارند. تاثیرات این تجربیات شامل مواردی همچون افسردگی خشم آشفتگی استرس پس از سانحه یا اختلالات روان پریشی هستند. کودکان این چنینی می‌توانند حتی احساس جدایی از ذهن و بدن را تجربه کنند یعنی حس کنند واقعی نیستند. علاوه بر این در حافظه آنها هم ممکن است مشکلات جدی ایجاد شود. تحقیقات نشان می‌دهد که اقدام به خودکشی هم در بزرگسالانی که در دوران کودکی تروماهایی همچون آزار و اذیت جسمی و جنسی و خشونت والدین را تجربه کرده‌اند بیشتر است.
تاثیرات رابطه
رابطه کودک با مراقبان برای سلامت روان و جسم انسان حیاتی است. وابستگی کودک به مراقب سبب تعاملات مثبت و اعتماد به آنها می‌گردد. با این حال هنگامی که کودک آسیبی را تجربه می‌کند گویی که به او یاد می‌دهد که دیگر نمی‌تواند مثل گذشته به مراقب اعتمادی داشته باشد یا به عنوان یک حامی روی او حساب کند. اینجاست که به نتیجه می‌رسد دنیا جای امنی نیست و از همه مردم باید فاصله گرفت. چنین درسی باعث می‌شود که روابط بزرگسالی برای او سخت و ناامن باشد. همچنین این افراد نمی‌توانند رابطه عاشقانه سالمی را هم تجربه کنند مخصوصاً اگر دنبال درمانی برای ترومای کودکی خود نرفته باشند. مطالعات نشان داده است که افرادی که سابقه سوء استفاده‌های جسمی و جنسی در دوران کودکی داشتند در آینده هم ازدواج رضایت بخش کمتری خواهند داشت.
دیگر تاثیرات ترومای کودکی
گاهی اوقات تاثیرات تروماهای کودکی چیزی بیشتر از سلامت جسم یا روان انسان است. مثلاً برخی تروماهای کودکی می‌توانند انسان را تبدیل به یک مجرم در بزرگسالی کنند. دیگر تاثیرات آن شامل عزت نفس پایین مشکل در حل مسئله، عدم کنترل تکانه‌ها، افزایش صدمه به خود، ناتوانی در برنامه‌ریزی برای آینده انجام رفتارهای پرخطر مانند رانندگی پرسرعت یا روابط جنسی نا ایمن و افزایش برانگیختگی و واکنش نشان دادن بیش از حد. موقعی که ترومای دوران کودکی حل نشده باقی می‌ماند می‌تواند در بلند مدت مشکلات بیشتری هم ایجاد کند. به این صورت که عدم درمان تروما می‌تواند مستقیم یا غیر مستقیم در ایجاد افسردگی بزرگسالی نقش داشته باشد و همچنین استرس پس از سانحه را ایجاد کند.
کمک به درمان تروما در کودک
برای کمک به کودکی که دچار تروما شده است لازم است که بدانید چگونه با او ارتباط صحیح برقرار کنید و این اطمینان خاطر را دهید که این احساس ترس یا نگرانی آشفتگی در او کاملاً نرمال است. کودک شما برای پیدا کردن راه‌هایی در مورد چگونگی برخورد با تروما از شما الگو می‌گیرد پس بگذارید بداند که خودتان با مشکلات چگونه می‌توانید به روش مثبتی برخورد کنید. چگونگی برخورد با تروما بسیار اهمیت دارد که راهکارهای زیر می‌تواند کمک کننده باشد:
به حرف‌هایش گوش دهید
این اجازه را بدهید که کودکان افکار احساسات و تجربه‌های خودشان را در مورد آن اتفاق برای شما بگویند حتی اگر برایشان سخت و دشوار است. یکی از راهکاری که می‌تواند از حجم هیجانات ناخوشایند در کودک بکاهد این است که بتواند تا جایی که می‌تواند در مورد آن اتفاق حرف‌هایش را بزند حتی اگر سخت باشد روی کاغذ بنویسد یا اگر سن کمتری دارد نقاشی آن را بکشد.
روتین کودکتان را حفظ کنید
بدانید که زمان خواب، تغذیه و کارهای روزمره کودکتان چه موقعیت و همیشه آنها را طبق نظم و برنامه قرار دهید. برخی از کودکان هنگام واکنش به تروما خوابهای بدی می‌بینند یا گروهی دیگر دائماً نصف شب از خواب می‌پرند. توجه کنید که چه چیزی می‌تواند ترس کودک شما را کم کند و برای او آرامش دهنده است همان‌ها را در اختیارش قرار دهید مثلاً شاید کودک شما بخواهد عروسک خاصی را با خود به رختخواب ببرد یا فضای اتاق طوری باشد که کمی روشن باشد پس باید چراغ خواب را در اتاقش بگذارید. سعی کنید موقع غروب وقت خود را با کودکتان صرف کتاب خواندن یا کارهای مختلف بگذارید.
با کودکتان بازی کنید
بسیاری از کودکان با بازی کردن می‌توانند اتفاقات ناراحت کننده را راحت‌تر مدیریت کنند. بازی کردن می‌تواند راهی برای تخلیه هیجانات در کودکان باشد و علاوه بر این آنها خیلی از راه‌های حل مسئله و مهارت‌های لازم را در بازی می‌آموزند. شما همچنین می‌توانید از روانشناس کودک که در زمینه بازی درمانی تخصص دارد هم کمک بگیرید.
انتظار پسرفت را داشته باشید
خیلی از کودکان برای اینکه بتوانند احساس امنیت را در خود ایجاد کنند به مرحله قبلی رشد خود برمی‌گردند. منظور این است که کودک ممکن است رختخواب خود را خیس نماید و دچار شب ادراری شود یا بیش از حد به والدین بچسبد و اضطراب جدایی را تجربه کند.
از یک فرد آگاه کمک بگیرید
اگر متوجه شده‌اید که کودکتان دائماً در مورد آن اتفاق صحبت می‌کند و یا اخیراً مسائلی همچون ناخن جویدن، شب ادراری، اضطراب جدایی، گوشه‌گیری، مشکلاتی در درس و مدرسه و غیره را تجربه می‌کند بهتر است که از یک مشاور کودک کمک بگیرید.
