در نظریه روانکاوی شخصیت زیگموند فروید، ضمیر ناخودآگاه به عنوان مخزنی از احساسات، افکار، نیازها و خاطرات تعریف می شود که خارج از خودآگاهی می باشند. بیشتر حس های ناخودآگاه مانند احساس درد، اضطراب یا درگیری غیر قابل قبول یا ناخوشایند تلقی می شوند. فروید معتقد بود که ناخودآگاه همچنان بر رفتار ما تأثیر می گذارد حتی اگر از این تأثیرات اساسی آگاهی نداشته باشیم.
ضمیر ناخوداگاه چیست؟
در حالی که ما کاملاً از آنچه در ذهن خودآگاه ما می گذرد آگاهی داریم، اما تصوری از اطلاعات موجود در ذهن ناخودآگاه خود نداریم. ناخودآگاه شامل انواع مختلفی از مطالب مهم و آزار دهنده ای است که ما نباید از آن ها آگاه باشیم زیرا آگاهی کامل از آن ها تهدید کننده است. ذهن ناخودآگاه به عنوان یک مخزن، خواسته ها و انگیزه های اولیه را ذخیره می کند و توسط قبل از خودآگاهی واسطه می شوند. به عنوان مثال، فروید به این نتیجه رسید كه برخی از وقایع و خواسته ها اغلب برای بیماران وی بسیار ترسناک و درد آور بوده اند و معتقد بود كه چنین اطلاعاتی در ذهن ناخودآگاه حبس شده اند. این حالت می تواند از طریق روند سرکوب اتفاق بیفتد.
ذهن ناخودآگاه حاوی غرایز بیولوژیکی ما (غرایز زندگی و مرگ) برای نیازهای اولیه جنسی و پرخاشگری می باشند. فروید استدلال کرده است كه نیازهای اولیه ما اغلب به آگاهی نمی رسند زیرا برای ذهن خودآگاه ما قابل قبول نیستند. افراد برای جلوگیری از آگاهی از انگیزه ها و احساسات ناخودآگاه خود از مکانیسم های دفاعی بسیاری (مانند سرکوب) استفاده می کنند.
فروید بر اهمیت ذهن ناخودآگاه تأکید کرده است و فرض اصلی نظریه فروید بر این است که ذهن ناخودآگاه رفتار ما را تا حدی بیشتر از آنچه مردم گمان می کنند، اداره می کند. در حقیقت، هدف روانکاوی آشکار کردن کاربرد چنین مکانیزم های دفاعی و در نتیجه آگاهی بخشیدن به ناخودآگاه می باشد. فروید معتقد بود که تأثیرات ناخودآگاه به روش های مختلفی از جمله رویاها و لغزش های زبان آشکار می شوند که امروزه در میان مردم به عنوان “لغزش های فرویدی” شناخته می شوند. فروید نمونه ای از چنین لغزش ها را زمانی كه یكی از نمایندگان پارلمان انگلیس به یك همكار خود به جای ناسزا کلمه ای مشابه را به کار برد، اشاره کرده است.
مفهوم ضمیر ناخودآگاه
برای ایده پردازی ذهن ناخودآگاه، مقایسه ذهن با یک کوه یخ می تواند مفید باشد. همه چیز بالای کوه یخ نشان دهنده خودآگاهی است در حالی که هرچیزی که زیر آب ناست شان دهنده ناخودآگاه می باشد. اگر کوه یخی را به طور کامل ببینید، چگونه به نظر می رسد. فقط قسمت کوچکی از کوه یخ در بالای آب قابل مشاهده می باشد. آنچه زیر سطح نمی بینید، مقدار بسیار زیادی یخ است که قسمت عمده ای از کوه یخ در زیر آب می باشد. عواملی که نشان دهنده خودآگاهی ما هستند، به سادگی “نوک کوه یخ” می باشند. سایر اطلاعات خارج از خودآگاهی در زیر سطح قرار دارند. اگرچه این اطلاعات ممکن است آگاهانه در دسترس نباشند، اما همچنان بر رفتار فعلی ما تأثیر می گذارد.
اثر ضمیر ناخودآگاه بر زندگی ما
با باورهای پنهانی خود چه چیزهایی را به زندگی تان جلب می کنید؟ اگر آگاهانه به خود بگویید که لیوانتان پر است اما برنامه ریزی های ضمیر ناخودآگاهتان آن را نیمه خالی ببیند چه؟ اگر توانایی انجام کارها را در خود می دیدید اما اعتقادات پنهانی تان عکس این پیام را به شما می دادند چه؟ جای تعجب نیست که نیروی اراده در مقابل ذهن عادتی ما شکست می خورد.
با باورهای پنهانی خود چه چیزهایی را به زندگی تان جلب می کنید؟ اگر آگاهانه به خود بگویید که لیوانتان پر است اما برنامه ریزی های ضمیر ناخودآگاهتان آن را نیمه خالی ببیند چه؟ اگر توانایی انجام کارها را در خود می دیدید اما اعتقادات پنهانی تان عکس این پیام را به شما می دادند چه؟ جای تعجب نیست که نیروی اراده در مقابل ذهن عادتی ما شکست می خورد.
این لایه ها پایین تر از سطح آگاهی ما و پنهان هستند و چنان برای مان عادی شده اند که دیگر کل مجموعه را نمی بینیم و وقتی کسی می گوید: ( بیرون مجموعه را در نظر بیاور )،با تعجب می گوییم: ( کدام مجموعه؟ ) ما زندگی خود را صرف حل مشکلات درون مجموعه می کنیم در حالی که مشکل اصلی ما الگوهای ذهنی و ساختارهای اعتقادی مان است. وقتی خود در درون الگوها قرار داریم، شناسایی آنها کار دشواری است.
فروید و ضمیر ناخودآگاه
زیگموند فروید ایده خودآگاهی در مقابل ذهن ناخودآگاه را ابداع نکرده است، اما مطمئناً دلیل محبوبیت وی بوده و این مساله یکی از مشارکت های اصلی وی در روانشناسی می باشد. فروید یک مدل توپوگرافی از ذهن ایجاد کرد، که در آن ویژگی های ساختاری و عملکرد ذهن را توصیف کرده است. فروید از قیاس کوه یخی برای توصیف سه سطح ذهن استفاده کرد.
فروید ذهن خودآگاه را توصیف کرد، که از تمام فرایندهای ذهنی که ما از آن ها آگاه هستیم تشکیل شده است و آن را مشابه نوک کوه یخ دانست. به عنوان مثال، ممکن است در این لحظه احساس تشنگی کنید و تصمیم بگیرید که یک نوشیدنی بنوشید. قبل از خودآگاهی شامل افکار و احساساتی است که فرد در حال حاضر از آن ها آگاه نیست، اما به راحتی می تواند آگاه شود. این حالت پایین تر از سطح آگاهی و قبل از ذهن ناخودآگاه می باشد. ناخودآگاه مانند اتاق انتظار ذهن است که در آن افکار منتظر می مانند تا زمانی که موفق شوند خودآگاهی را به خود جلب کنند.
منظور ما از کلمه حافظه همین است. به عنوان مثال، شما در حال حاضر به شماره تلفن همراه خود فکر نمی کنید، اما زمانی که اسم آن بیاید، می توانید آن را به راحتی از حفظ بگویید. تجربه های عاطفی ضعیف ممکن است در قبل از خودآگاهی باشند اما گاهی احساسات منفی آسیب رسان و سرکوب کننده می شوند و بنابراین در ضمیر قبل از خودآگاه در دسترس نیستند. سرانجام، ذهن ناخودآگاه شامل فرایندهای ذهنی است که برای آگاهی غیرقابل دسترس هستند اما برروی قضاوت ها، احساسات یا رفتارها تأثیر می گذارند.
طبق نظر فروید ذهن ناخودآگاه منشا اصلی رفتار انسان می باشد. مانند کوه یخی، مهمترین قسمت ذهن بخشی است که نمی توانید آن را ببینید. احساسات، انگیزه ها و تصمیمات ما در واقع به شدت تحت تأثیر تجربیات گذشته هستند و در ناخودآگاه ذخیره می شوند. فروید از این سه سیستم در ساختار شخصیت یا روان خود استفاده کرده است – هویت، نفس و وجدان. در اینجا هویت کاملا ناخودآگاه می باشد در حالی که نفس و وجدان جنبه های خودآگاهی، قبل از خودآگاهی و ناخودآگاهی دارند.
با ضمیر ناخوداگاه چکار کنیم؟
برنامه ریزی تان را بررسی کنید! عبارات تأکیدی و ذکرها( ابرازهای ذهن) بسیار قدرتمند هستند. وقتی مطلبی را بارها تکرار کنیم، آن را از یک فکر بدون هدف به یک باور برنامه ریزی شده ارتقا می دهیم. در واقع آن را از ضمیر خودآگاهمان به ضمیر ناخودآگاه یا ذهن عادتی مان منتقل می کنیم. در این لایه های عمیق تر که اغلب ازآگاهی روزمره ی ما پنهان است، خلبان خودکار خود را پیدا می کنیم که همان ضمیر ناخودآگاه چند کاره ی ما است و بخش اعظم زندگی مان را اداره می کند.
ضمیر خودآگاه، زندگی ما را در لحظه ی حال به عهده دارد در حالی که ضمیر ناخودآگاه ما سرگرم پردازش افکار گذشته و آینده است. ضمیر خود آگاه مااغلب از لحظه ی حال دور می شود ( که به همین دلیل هم مردم در تعمق و تمرکز دچار مشکل می شوند) و ضمیر ناخودآگاه ما امور را به دست می گیرد. ضمیر ناخودآگاه توانایی رانده شدن از زمان حال و بررسی گذشته و آینده را ندارد و همیشه در لحظه ی حال به سرمی برد.
تمرین
عبارات تأکیدی و ذکرهایی را که از حفظ برزبان آورده اید و آنها را در تمام طول زندگی باور داشته اید، در نظر بیاورید. این عبارت چه عواقبی در زندگی شما ایجاد کردند؟ چه مواردی ممکن بود تغییر کند اگر باورهای شما متفاوت بودند؟ احساس شما بدون این قبیل باورها و افکار محدود کننده چگونه بود؟ اکنون به بازبینی معیارهایی چون ملامت،انتقام، کنترل و بایدها و نبایدهایی که با آن بزرگ شده اید، بپردازید.
